بیدعه‌ پێناسه‌كه‌ی وجۆره‌كانی وئه‌حكامه‌كانی

ئةمة ضةند بةشيَكة سةبارةت بة رِوونكردنةوةي جؤرةكاني بيدعة و قةدةغةكردني لة شةرعدا ئه‌م بابه‌ته‌ چه‌ند به‌شێكه‌ سه‌باره‌ت به‌ پێناسه‌ی بیدعه‌ له‌ زمانی عه‌ره‌بی وشه‌رعدا، هه‌روه‌ها روونكردنه‌وه‌ی جۆره‌كانی بیدعه‌ وقه‌ده‌غه‌كردنی له‌ شه‌رعدا، وه‌ له‌ كۆتاییدا باسی مێژوی سه‌رهه‌ڵدانی بیدعه‌ی كردوه‌ له‌ ژیانی موسڵماناندا وله‌گه‌ڵ هۆكاره‌كانی و چۆنیه‌تی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ كه‌سی بیده‌عه‌چیدا.

بیدعه‌ پێناسه‌كه‌ی وجۆره‌كانی وئه‌حكامه‌كانی
< كوردي - كردي - kurdish  >

 

 

نووسينيزاناي ثايةبةرز شيَخ (صالـح بن فوزان بن عبدالله الفوزان)




 

 

 

وه‌رگێڕانی: زریان عه‌زیز حه‌مه‌
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز  
البدعة تعريفها وأنواعها وأحكامها
        


الشيخ صالح بن فوزان الفوزان


 


ترجمة: زريان عزيز حمه
مراجعة: بشتیوان صابر عزیز 

بیدعه‌ پێناسه‌كه‌ی و جۆره‌كانی وئه‌حكامه‌كانی

 

ثيَشةكي دانةر :
سوثاس بؤ ثةروةردطاري جيهانةكان كة فةرماني ثيَ كردوين بة شويَن كةوتن و نةهي ليَ كردوين لة داهيَنان، وة درودو سلآو لة سةر ثيَغةمبةرمان موحةممةد، كة خواي طةورة ناردويةتي شويَني كةوين و هةرطيز لة فةرماني دةرنةضين ، وة لةسةر كةس و كارو هاوةلَةكاني، وة سةرجةم يارو شويَنكةوتواني .
دواي ئةوة :
ئةمة ضةند بةشيَكة سةبارةت بة رِوونكردنةوةي جؤرةكاني بيدعة و قةدةغةكردني لة شةرعدا، ثيَويستيَتي (واجبيَتي) دلَسؤزي و ئامؤذطاري بؤ خوا و بؤ كتيَبةكةي و ثيَغةمبةرةكةي () و بؤ ثيشةواياني موسولَمانان و سةرجةمي موسولَمانانيش ئةوةي خواستووة كة بيانووسمةوة .


بةشي يةكةم:
ثيَناسةي بيدعة و جؤرةكاني و حوكمةكاني
بيدعة لة زمانةوانيدا وةرطيراوة لة (البدع)ةوة كة داهيَنانة، ئةويش بة واتاي بةديهيَناني شتيَك ديَت كة لةوةوثيَش نةبوبيَت، وةكو خواي طةورة دةفةرمويَت : [ﯖ  ﯗ  ﯘﯙ   ﯢ  ] [البقرة] .
واتة : خوا بةديهيَنةري ئاسمانةكان و زةمينة، بةو واتايةي كة خواي طةورة ئاسمانةكان و زةوي بةدي هيَناون كة لةوةوثيَش هاو شيَوةيان نةبوة.
وة خواي طةورة دةفةرمويَت: [ﮈ  ﮉ  ﮊ            ﮋ   ﮌ  ﮍ    ﮡ] [الأحقاف] .
واتة : ئةي موحةمةد () بلَيَ : خؤ من يةكةم كةس نيم كة ثةيامم لاي خواوة هيَناوة بؤ بةندةكاني! بةلَكو ثيَغةمبةرانيَكي زؤر لة ثيَشمدا هاتوون .
وة لة عةرةبيدا دةطوتريَت: (ابتَدَعَ فُلانٌ بِدْعَةً) واتة فلآنةكةس داهيَنراويَكي داهيَنا، يةعني رِيَطايةكي بةديهيَناوة كة لةوةوثيَش هاوشيَوةي نةبووة.


بيدعة دوو بةشة :
بةشي يةكةم: داهيَنان لة شتة ئاساييةكاندا (العادات) ، وةكو ئةم بةديهينراوة نويَيانةي كة لة ذياني رِؤذانةماندا بةكاريان ديَنين، ئةوةش رِيَ ثيَ دراون، ضونكة كاروبار و شتة ئاساييةكان لة بنةرِةتدا رِيَ ثيَ دراون لة شةرعدا.
بةشي دووةم: داهيَناني شتي نويَ لة ديندا ئةمةيان حةرامة و رِيَ ثيَ نةدراوة، ضونكة هةموو خواثةرستيةك لة بنةرِةتدا قةدةغةية مةطةر بة بةلَطةيةك كة لة شةرعدا هاتبيَت.
بةلَطةمان بؤ ئةم وتةيةمان ئةوةية كة ثيَغةمبةر () فةرمويةتي: ((مَنْ أَحدَثَ في أَمرِنا هذا ما لَيسَ مِنهُ فَهوَ رَدٌ))(1).
واتة: هةر كةسيَك شتيَكي نويَ لةم دينةدا دابهيَنيَت كة خؤي تيَيدا نةبيَت ئةوا ليَي وةرناطيريَت و رِةت دةكريَتةوة.
هةروةها ثيَغةمبةرمان () فةرمويةتي: ((مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَيسَ عَلَيهِ أَمرُنا فَهوَ رَدٌ))(2).
  واتة: هةر كةسيَك هةر كاريَك ئةنجام بدات ـ لة دينةكةماندا ـ كة ئيَمة فةرمانمان ثيَ نةدابيَت ئةوا ئةو كارة رِةت كراوةية.
جؤرةكاني بيدعة
بيدعةش لة ديندا دوو جؤرة:
بيدعة لة بيروباوةرِدا (بدعة قولية اعتقادية) : وةكو بؤضووني (جةهميةكان) و (موعتةزيلة) و (رِافيزة) و سةرجةم طروثة سةرليَشيَواوةكان و بيرورِاكانيان.
بيدعة لة ثةرستنةكاندا: وةكو خواثةرستي كردن بة شيَوازيَك كة خواي طةورة بةو شيَوةية داي نةنابيَت، ئةويش ضةند جؤريَكن :
1 ـ داهيَناني ثةرستنيَك كة ئةو ثةرستنة لة بنةرِةتدا لة ديندا هةر نةبيَت، وةكو داهيَناني نويَذيَكي زيادة كة لة شةرعدا نةبيَت، يان بة رِؤذوو بوونيَك كة لة شةرعدا نةبيَت، يا داهيَناني ضةند جةذنيَك كة لة شةرعدا نةبن وةكو ئاهةنطي يادي  مةولود و ضةندان جةذني تر جطة لةو .
2 ـ زيادكردني شتيَك بؤ خواثةرستىيةك كة لة بنةرِةتدا ئةو خواثةرستىية لة شةرعدا هةبيَت، وةكو زياد كردني رِكاتي ثيَنجةم بؤ نويَذي نيوةرِؤ يان عةسر.
3 ـ داهيَنان لة شيَواز و ضؤنيَتي هةستان بة ثةرستنةكان، يان ئةنجامداني ثةرستنيَك بةشيَوازيك ثيَي هةلَسيَت كة لة شةرعدا نةهاتبيَت، وةكو خويَندني زيكرة شةرعيةكان بة كؤمةلأ و بة دةنطي بةرز و بة شيَوازي كؤرس و ئاوازدار، وة يان زيادةرِةوي لة ثةرستنيَكـــدا كة لة سوننةتي ثيَغةمبةر () لابدات .
4 ـ داهيَنان لة كاتي ثةرستندا: وةكو ئةنجامداني خواثةرستيةك و ثةيوةست كردني بة كاتيَكي تايبةتيةوة كة لة شةرعدا ئةو كاتةي بؤ دياري نةكرابيَت.
وةكو تةرخان كردني رِؤذي (15)ي مانطي شةعبان بؤ بة رِؤذوبوون و شةوةكةشي بؤ شةونويَذ ، كة خؤي لة رِاستيدا نويَذ و رِؤذو لة شةرعدا هاتون، بةلآم تةرخان كردنيان بة كاتيَكي تايبةتيةوة دةبيَت بة بةلَطةيةك بيَت كة لة شةرعدا دياري كرابيَت نةك لة خؤمانةوة بيبةستينةوة بة كاتيَكي دياري كراوةوة.
 
حوكمي بيدعة لة ديندا بة سةرجةم شيَوازة كانيةوة :
هةموو جؤرةكاني بيدعة لة ديندا حةرامن و طومرِايين، بة بةلَطةي فةرموودةي ثيَغةمبةرمان (): ((وإِياكُمْ ومُحدَثاتِ الأُمور فَإِنَّ كُلَّ مُحدَثَةٍ بِدعةٌ وَكُلَّ بِدعَةٍ ضَلالةٌ))(3).
واتة: وة ئاطاداري داهيَنراوة نويَيةكان بن لة ديندا، ضونكة هةموو داهيَنراويَك لة ديندا بيدعةن و هةموو بيدعةيةكيش طومرِاىية.
وة فةرمودةي ثيَغةمبةر () : ((مَنْ أَحدَثَ في أَمرِنا هذا ما لَيسَ مِنهُ فَهوَ رَدٌ)).
وة لة ريوايةتيَكي تردا: ((مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَيسَ عَلَيهِ أَمرُنا فَهوَ رَدٌ)).
ئةمانةش بةلَطةن لةسةر ئةوةي كة هةموو داهيَنراويَك لة ديندا بيدعةية، وة هةموو بيدعةيةكيش طومرِايية و وةرنةطيراوة و رِةتكراوةية، ئةمةش ئةوة دةطةيةنيَت كة بيدعة لة ثةرستن و بيروباوةرِيشدا حةرامن، بةلآم حةرام بوونةكةيان جياوازن بة طويَرةي جؤري بيدعةكة.
ضونكة بيدعة هةية كوفريَكي ئاشكراية وةكو سورِانةوة (تةواف كردن) بة دةوري قةبردا يا ثةرستني مردووي ناو طؤرِةكة، وة نةزر و قورباني كردن بؤ مردووي ناو طؤرِةكة يان ثارِانةوة لة مردووةكان، وة داواي يارمةتي كردن ليَيان، وة يان بؤضوونة زيادةرِةويةكاني (جةهميةكان) و (موعتةزيلةكان) .
وة بيدعةش هةية دةبيَتة هؤكاريَك لة هؤكارةكاني هاوةلَدانان بؤ خواي طةورة، وةكو هةلَبةستني قةبر و نويَذكردن و ثارِانةوة لةسةري.
وة بيدعةش هةية دةبيَتة لادان لة بيروباوةرِدا وةكو بيدعةي (خةواريجةكان) و (قةدةريةكان) و (مورجيئةكان) لةلايةني بؤضوون و بيروباوةرِة هةلَةكانيان كة ثيَضةوانةي بةلَطة شةرعىيةكانن.
وة بيدعةش هةية دةبيَتة تاوانيَك لة تاوانةكان وةكو بيدعةي (التَّبتول)(4) و وةستان بة ثيَوة لة بةر هةتاودا لة كاتي بةرؤذووبوندا، كة بة طوماني خؤيان ثاداشتي زياتر وةرطرن لةسةر ئةو خؤ نارةحةت كردنة، وة خؤ خةساندن بة مةبةستي دوركةوتنةوة لة ضيَذي هاوسةرطيري(5).
تيَبينييهك :
هةر كةسيَك بيدعةي كردووة بة دوو بةشةوة بيدعةي باش و بيدعةي خراث ! ئةوا بة هةلَةدا ضووة و ثيَضةوانةي فةرموودةكةي ثيَغةمبةري () كردووة كة فةرمويةتي: ((فَإِنَّ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلالَةٌ)) ضونكة ثيَغةمبةر () بة طشتي برِياريداوة بةسةر هةموو بيدعةيةكدا كةوا طومرِايية بة بيَ جياوازي، كةضي ئةو كةسة دةلَيَت نةخيَر هةموو بيدعةيةك خراث نىية بةلَكو هةنديَك بيدعة هةن باشن !
 زاناي ثايةبةرز ئيبن رِةجةبي حةنبةلي بةغدادي (رِةحمةتي خواي ليَبيَت) لة شةرحي (ضل فةرمودةكةي نةوةوي)دا دةربارةي ئةم فةرموودةية دةلَيَت: (ئةم فةرموودةية ((فَإِنَّ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلالَةٌ)) لة فةرمايشتة طشتيةكانة كة هيض شتيَكي ليَ بةدةر نةكردووة، ئةمةش بنةمايةكي طةورةية لة بنةماكاني ئايين ، ئةم فةرموودةية هاوشيَوةي فةرموودةكةي تري ثيَغةمبةرة () كة فةرمويةتي: ((مَنْ أَحدَثَ في أَمرِنا هذا ما لَيسَ مِنهُ فَهوَ رَدٌ))، كةواتة هةر كةسيَك شتيَكي نويَ دابهيَنيَت و بيداتة ثالأ دين كة خؤي لة بنةرِةتدا لة ديندا نةبيَت و بطةرِيَتةوة بؤي ئةوا طومرِاىية، وة دين ليَي بيَ بةرىية ، ئيتر ئةطةر ئةو داهيَنراوة لة بابةتي بيروباوةرِ يان كردار و طوفتاريشدا بيَت، ئاشكرا و لة بةرضاودا بيَت يان شاراوة و ناديار بيَت)(6).
ئةو كةسانةش كة دةلَيَن بيدعةي باش و خراثيش هةية هيض بةلَطةيةكيان ثيَ نىية جطة لة فةرمايشتةكةي عومةري كورِي خةتتاب (خوا ليَي رِازيبيَت)، كة كاتيَك صةحابةكان نويَذي تةراويحيان دةكرد بة جةماعةت لة ثاش كؤضي دوايي ثيَغةمبةر () ، كة ئةمةي بيني فةرموي: (نِعْمَتِ البَدْعَةُ هذِهِ) واتة: ئةمة باشترين بيدعةية.
وة يان دةلَيَن لة دواي كؤضي دوايي ثيَغةمبةرةوة () ضةند بيدعةيةك داهيَنراوة بةلآم ثيَشينةكان هيض نارِةزاييان دةرنةبرِيوة، وةكو كوَكردنةوةي قورئاني ثيرؤز لة دوتويَي كتيَبيَكدا، وة يان نوسينةوةي فةرمودةكاني ثيَغةمبةر () .
وةلآميش بؤ ئةم وتانة ئةوةية كة: ئةم شتانة لة شةرعدا بنةمايةكيان هةبووة و بة داهيَنراو ناذميَردريَن, وة دةربارةي فةرمايشتةكةي (عومةري كورِي خةتتاب)يش لة بارةي نويَذي تةراويحةوة كة فةرموويةتى: (نِعْمَتِ البَدْعَةُ هذِهِ)، مةبةستي لة بيدعة بووة لة زمانةوانيدا نةك لة رِوانطةي شةرعةوة، ضونكة هةر كاريَك لة شةرعدا هةبيَت ئةطةر طوترا ئةوة بيدعةية، مةبةست ثيَي بيدعةي زمانةوانية نةك بيدعةي شةرعي، ضونكة بيدعة لة شةرعدا بة كاريَك دةطوتريَت كة لة بنةرِةتدا لة شةرعدا هةرنةبيَت.
بؤ نموونة: كؤكردنةوةي قورئان لة دوتويَي كتيَبيَكدا ئةمة لة شةرعدا بنةمايةكي هةبووة، ضونكة ثيَغةمبةر () فةرماني كردووة بة نوسينةوةي قورئاني ثيرؤز، بةلآم لة سةرةتاوة بةش بةش بووة، ثاشان صةحابةكان لة كتيَبيَكدا كؤيان كردؤتةوة تا ثاريَزراوبيَ، وة دةربارةي نويَذي تةراويح كردن بة جةماعةت، لة سةرةتادا ثيَغةمبةر () بة جةماعةت بؤياني دةكرد، ثاشان لة ترسي ئةوةي كة لة سةر ئؤمةتةكةي فةرز نةكريَت ثيَغةمبةر () برِياريدا كة بة جودا جودا لة مالَةوة تةراويحةكةيان بكةن، وة صةحابةكان تاوةكو ثيَغةمبةر () لة ذياندا مابوو هةر لة مالَةكاني خؤياندا نويَذي تةراويحيان دةكرد، ثاشان لة دواي كؤضي دوايي ثيَغةمبةر () ، (عومةري كورِي خةتتاب ) هةموياني كؤكردةوة بؤ ئةوةي نويَذي تةراويح لة دواي يةك ئيمامةوة بكةن هةر وةكو ضؤن لة سةرةتادا هةمويان لة دواي ثيَغةمبةرةوة () نويَذي تةراويحةكةيان دةكرد، كةواتة ئةم كارة داهيَناني شتيَكي تازة نىية بؤ دين.
هةروةها نوسينةوةي فةرموودةكاني ثيَغةمبةر () لة ثاش كؤضي دوايي خؤي، بة يةكيَك لة داهيَنراوةكان دانانريَت ضونكة لة شةرعدا بنةرِةتيَكيان هةية، بؤ نمونة ثيَغةمبةرمان () جاري وا هةبووة فةرماني كردووة بة نوسينةوةي هةنديَك لة فةرمودةكاني، هةركاتيَك كة صةحابةكان داوايان كردبيَت، بةلآم بؤية سةرجةم فةرموودةكاني لة سةردةمي خؤيدا نة نوسراونةتةوة تةنها بؤ ئةوة بووة كة لةطةلأ قورئاني ثيرؤزدا تيَكةلَ نةبن.
بةلآم لة دواي كؤضي دوايي ثيَغةمبةر () كة زانرا سةرجةم قورئاني ثيرؤز نوسراوةتةوة، ثاشان دةست كرا بة نوسينةوةي فةرمودةكاني ثيَغةمبةر () تاكو ثاريَزراوبن لة فةوتان و تياضون و لةناوضون.
خواي طةورة ثاداشتي خيَري ئةسحابةكان و تابيعيةكان بداتةوة لةسةر ئةوضاكة مةزنةي كة بؤ ئيسلام و موسولَمانانيان ئةنجام داوة، كة بةرِاستي ئةوان بون بة مايةي ثاراستني كتيَبـي خوا و فةرموودةكاني ثيَغةمبةرمان () لة فةوتان و تياضوون و لةناوضون.

 
بةشي دووةم:
سةرهةلَداني بيدعة لة ذياني موسلَماناندا و هؤكارةكاني
ئةمةش دوو بابةت لةخؤ دةطريَت:
1 / كاتي سةرهةلَداني بيدعةكان:
شيَخي ئيسلام ئيبن تةيميية رِةحمةتي خواي ليَبيَت فةرمويةتي: (بزانة سةرجةم بيدعةكان لة بارةي زانستةكان و ثةرستنةكانيشدا دةربارةي ـ قةدةر ـ و ئةوانةي جطةلةويش لة كؤتايي فةرمانرِةوايي خةليفة رِاشيدينةكانةوة دروست بوون، هةر وةكو ضؤن ثيَغةمبةر () هةوالَي ثيَ داوين و فةرمويةتي: ((مَنْ يَعِشْ مِنْكُمْ بَعْدِي، فَسَيَرَى اخْتِلافاً كَثِيراً فَعَلَيكُمْ بِسُنَّتيِ وَسُنَّةِ الخُلَفاءِ الرّاشِدِينَ مِنْ بَعْديِ)))(7).
وة يةكةم بيدعة كة داهيَنرا لة ئيسلامدا بيدعةي (قةدةر) بوو ثاشان بيدعةي (ئيرجاْ ) ثاشان (شيعةطةريَتي) ثاشان (خةوارج) ، ئةم بيدعانة لة سةدةي دووةمدا داهيَنران، هةرضةند صةحابةكان هةنديَكيان مابوون و بةرثةرضي ئةمانةيان دايةوة، ثاشان بيدعةي (ئيعتزال) داهيَنرا و ئاذاوة و فيتنة كةوتة نيَوان موسولَمانانةوة، وة جياوازي بؤضونةكان ثةيدا بوو ، هةنديَكيان شويَني ئارةزوو بيدعةكان كةوتن، ثاشان بيدعةي (سؤفيطةريَتي) ثةيدابوو ، وة دةست كرا بة دروست كردني بياناية لة سةر طؤرِةكان و هةلَبةستنيان، وة طرنطيدان بة رِازاندنةوةي طؤرِستانةكان لة دواي سيَ سةد سالَة ضاكةكة، ئا بةم شيَوةية لةطةلَ رِؤيشتني كاتدا بيدعة و داهيَنراوةكان زؤر و هةمة ضةشنة بوون.
2 / شويَني سةرهةلَداني بيدعةكان:
ولآتة ئيسلاميةكان جياوازن لة سةرهةلَداني بيدعة لةناوياندا.
ئيبن تةيميية فةرمويةتي: (ئةو ولآتة طةورانةي كة صةحابةكانيان تيَدا ذياون ثيَنج ولآتن، دوو حةرةمةكة [مةككة و مةدينة] و دوو عيَراقةكة [بةصرة و كوفة] و شام، وة هةر لةو ولآتانةشةوة قورئان و حةديس و زانستة شةرعيةكان و خواثةرستي و بةشةكاني تري ئيسلام سةريان هةلَداوة، وة لةو ولآتانةوة ضةند بيدعةيةكي بنضينةيي سةريان هةلَداوة جطة لة مةدينةي ثيَغةمبةري ثرشنطدار نةبيَت، هةروةك ضؤن لة كوفةوة (شيعةطةريَتي) و (ئيرجاْ ) ثةيدابوون ثاشان ثةليان هاويشت بؤ جيَطةكاني تريش، وة لة بةصرةوة (قةدةر) و (ئيعتزال) و (نُسُكْ الفاسِدْ) سةريان هةلَدا، لة (شام)يشةوة (ناصيبةكان) سةريانهةلَدا و قةدةريةكان ثةيدابوون، بةلآم (جةهميةكان) لة ناوضةي خؤراسانةوة ثةيدابوون كة ئةمةشيان خراثتريني بيدعةكان بوو.
بةرِاستي ثةيدابوني بيدعةكان بةطويَرةي دوور و نزيكي لة مةلَبةندي
ثيَغةمبةرةوة بوون () كة مةدينةية، كاتيَك رِوداوي طروثةكان رِويدا لة دواي كوذراني (عوسماني كورِي عةففان) خواليَي رِازي بيَت، بيدعةي (حةروري)ةكان سةريهةلَدا، بةلآم شاري مةدينةي ثرشنطدار ثاريَزراوبوو لةسةر هةلَداني ئةم بيدعانة، وة ئةطةر كةسانيَكي توشبو بةو بيدعانةشي تيَدابوبيَت ئةوا سةرشؤرِ و رِيسوايان دةكردن ضونكة كةسانيَك لة قةدةريةكان و جطة لةوانيشي تيَدا بوو بةلآم رِيسواو سةرشؤرِبوون، بة ثيَضةوانةي شيعةطةريَتي و ئيرجائي لة كوفةدا ، وة ئيعتيزال و خواثةرستية داهيَنراوةكان لة (بةصرة)دا ، وة (دذايةتيكردني أهل البيت) لة (شام)يدا ضونكة ئةم بيدعانة تيَيانةدا ئاشكرا و بةربلآوبوون .
وة لة فةرمودةي صةحيحدا هاتووة كة ثيَغةمبةر () دةربارةي مةدينة فةرمويةتي: ((إِنَّ الدَّجالَ لا يَدْخُلُها)) واتة : دةجال ناضيَتة ناو مةدينةوة، وة هةتاكو سةردةمي (ئيمامي ماليك) و هاورِيَكانيشي زانستي شةرعي و ئيمان تيَيدا درةوشاوة بووة كة خةلَكي سةدةي ضوارةم بووة)(8).
بةلآم لة سيَ سةدة ثيرؤزةكةدا ئةوا لة نيَو مةدينةي ثرشنطداردا هةرطيز هيض بيدعةيةكي تيَدا بةئاشكرا نةبووة، وة بة هيض شيَوةيةك بيدعة لة بنةماكاني ديندا سةري هةلَنةداوة تيَيدا ، هةروةكو ضؤن لة سةرجةم ناوضةكاني تردا سةري هةلَداوة .
ئةو هؤكارانةي كة بوونة هؤي سةرهةلَداني بيدعةكان :
بيَطومان دةست طرتن بة قورئان و سونةتةوة مايةي رِزطار بوونة لة بيدعة و طومرِايي، خواي طةورة فةرمويةتي : [ﭺ  ﭻ  ﭼ  ﭽ  ﭾﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ   ﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆﮇﮍ][الأنعام].
واتة: ئةمةية رِيَطاي رِاستي من و ئيَوةش شويَني بكةون و مةضنة سةر رِيَضكةكاني تر، ضونكة لة رِيَطاي من دوورتان دةخاتةوة و ثةرتةوازةتان دةكات ، وة ثيَغةمبةريش () ئةم ئايةتةي جوان بؤ رِون كردوينةتةوة، لةو فةرمودةيةدا كة ئيبن عةباس دةيطيَرِيَتةوة و دةلَيَ: ((خَطَّ لَنا رَسُولُ اللهِ خَطّاً، فَقالَ : هذا سَبيلُ اللهِ، ثُمَّ خَطَّ خُطوطاً عَنْ يَمينِهِ وعَنْ شِمالِهِ، ثُمَّ قالَ : وهذهِ سُبُلٌ مُتَفَرِّقَةٌ على كُلَّ سَبيلٍ مِنْها شَيطانٌ يَدْعوا إلَيهِ ، ثُمَّ تَلا : [ﭺ  ﭻ  ﭼ  ﭽ  ﭾﭿ  ﮀ  ﮁ  ﮂ   ﮃ  ﮄ  ﮅ  ﮆﮇ  ﮈ  ﮉ  ﮊ  ﮋ   ﮌ  ﮍ  ]))(9).
  واتة: ثيَغةمبةر () هيَلَيَكي بؤ كيَشاين و فةرموي ئةمة رِيَطاي رِاستي خواية، وة هةنديَك هيَلَي تري لةملاولايةوة كيَشا و فةرموي ئةمانةش رِيَضكةكانن، لةسةر هةر رِيَضكةيةكيان شةيتانيَك هةية و بانطةوازي بؤ دةكات، ثاشان ئةم ئايةتةي خويَندةوة : (ئةمةية رِيَطاي رِاستي من و ئيَوة هةر بةو رِيَطايةدا برِؤن و مةضنة سةر رِيَضكةكاني تر، ضونكة لة رِيَطاي من دوورتان دةخاتةوة كةواتة هةر كةسيَك رِوي وةرضةرخاند لة قورئان و سوننةت و ثشتي تيَكردن، ئةوا بيَ طومان رِيَ هةلَة دةكات و رِيَطاكاني بيدعة و طومرِايي رِايدةكيَشن .
ئةو هؤكارانةش كة بوونةتة هؤي سةرهةلَداني بيدعة لةم ضةند لايةنةدا كؤدةبنةوة :
1 / نةزانيني حوكمة شةرعيةكان.
2 / شويَنكةوتني ئارةزووةكان.
3 / دةمارطيري بؤ كةس و بؤضوونةكانيان.
4 / خؤضواندن بة بيَ باوةرِان و لاسايي كردنةوةيان.
ليَرةدا هؤكارةكان كةميَك رِون دةكةينةوة:

1 / نةزانيني حوكمة شةرعيةكان:
لة طةلَ رِؤيشتني كاتدا خةلَك زياتر لة دياردة ئاينيةكان دوردةكةونةوة، بةمةش زانست كةم دةبيَتةوة لةناوياندا و نةزاني طةشةدةكات، هةروةكو ضؤن ثيَغةمبةر () فةرمويةتي: ((مَنْ يَعِشْ مِنْكُمْ بَعْدِي فَسَيَرَى اخْتِلافاً كَثِيراً))(10).
واتة: هةر كةس لة ئيَوة لة دواي من ذيا ئةوا دوبةرةكي و ناكؤكي زؤر دةبينيَت.
هةروةها ثيَغةمبةر () فةرمويةتي: ((إِنَّ اللَّهَ لاَ يَقْبِضُ الْعِلْمَ انْتِزَاعَاً يَنْتَزِعُهُ مِنَ الْعِبَادِ ، وَلَكِنْ يَقْبِضُ الْعِلْمَ بِقَبْضِ الْعُلَمَاءِ ، حَتَّى إِذَا لَمْ يُبْقِ عَالِمَاً ، اتَّخَذَ النَّاسُ رُءُوسَاً جُهَّالاً فَسُئِلُوا فَأَفْتَوْا بِغَيْرِ عِلْمٍ ، فَضَلُّوا وَأَضَلُّوا))(11).
واتة: خواي طةورة زانست هةلَناطريَتةوة كة بة شيَوةيةك دايمالَيَت كة لة دلَي بةندةكاني دةربهيَنيَت، بةلَكو زانست هةلَدةطريَتةوة بة لة ناوضوني زاناكان، هةتاكو زانا نةما ئةو كاتة خةلَكي ضةندين سةرةنةزان بؤ خؤيان دادةنيَن و ثرسياري شةرعيان لـآدةكةن و ئةوانيش بةبيَ زانياري فةتوايان بؤ دةدةن ، بةوةش خؤيان و خةلَكيش طومرِا دةكةن .
2 / شويَنكةوتني ئارةزووةكان:
بةرِاستي هةر كةسيَك ثشت بكاتة قورئان و سوننةت ئةوا شويَن ئارةزووي دةكةويَت، هةروةك ضؤن خواي طةورة فةرمويةتي: [ﯧ  ﯨ     ﯩ  ﯪ  ﯫ   ﯬ  ﯭ  ﯮﯯ  ﯰ  ﯱ  ﯲ  ﯳ   ﯴ  ﯵ         ﯶ  ﯷ  ﯸﯹ  ﰀ   ] [القصص] .
واتة: ئةطةر وةلآميان نةدايتةوة سا بزانة كة ئةوانة شويَني ئارةزووةكانيان كةوتون ، كيَش هةية لةو كةسة طومرِاتر بيَت كة شويَني ئارةزووةكاني كةوتوة بة بآ رِيَنمايي لة خواوة .
هةروةها فةرمويةتي: [ﭑ  ﭒ  ﭓ   ﭔ      ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ  ﭜ   ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ  ﭡ  ﭢ  ﭣ  ﭤ  ﭥ  ﭦﭧ  ﭪ  ] [الـجاثية] .
واتة: ئاخؤ تؤ ئةو كةسةت نةديوة كة ئارةزوي خؤي دةثةرستيَت و خوا رِيَي ليَ طؤرِي و طومرِاي كرد ـ هةرضةندة زانستيشي هةبووة ـ و مؤريشي داوتة سةر طوآىو دلَي و ليَلآوي خستوتة سةر ضاوي، سا كيَ هةية لة ثاش خوا رِيَي نيشان بدات؟
ديارة كة بيدعةش ثيَكهاتةي شويَن كةوتني ئارةزوةكانة .
3 / دةمارطيري بؤ كةس و بؤضونةكان:
دةمارطيري بؤ كةسيَك يان بؤضونيَك دةبيَتة بةربةست لة نيَوان مرؤظــ و شويَنكةوتني بةلَطةي شةرعي و زانستي رِاست، خواي طةورةش لةم بارةيةوة دةفةرمويَت: [ﭑ  ﭒ    ﭓ  ﭔ  ﭕ  ﭖ  ﭗ  ﭘ  ﭙ  ﭚ  ﭛ  ﭜ  ﭝ   ﭞﭟ  ﭨ  ] [البقرة] .
واتة : ئةطةر بةوانة بلَيَي : شويَـني ئةوة بكةوون كة خوا ناردوويةتية خوارةوة( قورئان )، ئةلَـيَــن: نةخيَر بةلَكــو ئيَمة شويَني ئةوة دةكةويــن كــــة باوباثيرانماني لةسةر بينيوة .
ئيَستاش بة هةمان شيَوة كةسانيَك هةن وا دةلَيَن ، لةوانةش هةنديَك شويَنكةوتةي مةزهةبةكان ، سؤفيةكان و قةبرثةرستةكان، ئةطةر بانطةشة بكريَن بؤ شويَنكةوتني قورئان و سوننةت يا بؤضوونيَكي جياواز لة بؤضووني مةزهةبةكاني خؤيان، يةكسةر بةلَطة دةهيَننةوة بة مةزهةبةكانيان يان بة شيَوةي باووباثيريان.
4 / خؤ ضواندن بة بيَ باوةرِان:
زؤرترين هؤكارةكاني كةوتنة ناو بيدعةكان، بة هؤي خؤضواندنة بةبيَ باوةرِةكانةوة، هةر وةك ضؤن ثيَغةمبةر () لةو فةرموودةيةي كة (ئةبو واقيدي لةيسي) بؤي طيَرِاوينةتةوة دةفةرمويَت: ((أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ () لَمَّا خَرَجَ إِلَى خَيْبَرَ مَرَّ بِشَجَرَةٍ لِلْمُشْرِكِينَ يُقَالُ لَهَا ذَاتُ أَنْوَاطٍ يُعَلِّقُونَ عَلَيْهَا أَسْلِحَتَهُمْ، فَقَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ اجْعَلْ لَنَا ذَاتَ أَنْوَاطٍ كَمَا لَهُمْ ذَاتُ أَنْوَاطٍ ، فَقَالَ النَّبِيُّ () : سُبْحَانَ اللَّهِ هَذَا كَمَا قَالَ قَوْمُ مُوسَى: [ﭝ  ﭞ  ﭟ  ﭠ     ﭡ  ﭢ        ﭣ  ﭤﭥ   ﭪ  ] [الأعراف]، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَتَرْكَبُنَّ سُنَنَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ))(12).
واتة: كاتيَك كة ثيَغةمبةر () دةرضو بؤ خةيبةر، بةلاي درةختيَكدا تيَثةرِي كة تايبةت بوو بة هاوةلَثةيداكةرةكانةوة ثيَيان دةوت (ذات أنواط) كة ئةوان ضةكةكانيان ثيادا هةلَدةواسي، كة صةحابةكان ئةمةيان بيني ـ ئةوانةيان كة تازة موسولَمان ببون ـ وتيان ئةي ثيَغةمبةري خوا تؤش (ذات أنواط)يَكمان بؤ دياري بكة وةك ضؤن ئةوان (ذات أنواط)يان هةية، ئيتر  ثيَغةمبةر () بة سةر سورِمانةوة فةرمووي: ثاكي و بيَ طةردي بؤ خوا! هةمان ئةو وتةيةتان طوت كة قةومةكةي موسا بة موسايان طوت (وتيان: ئةي موسا! ثةرستراويَكمان وةكو ثةرستراوةكاني ئةوان بؤ دياري بكة! ئةويش وتي: ئيَوة خةلَكانيَكي هيض نةزانن) ، سويَند بةو كةسةي كة طياني مني بةدةستة ئيَوةش شويَني رِيَرِةوي ئةوانةي ثيَش خؤتان دةكةون .
كةواتة لةم فةرموودةيةوة بؤمان دةردةكةويَت كة خؤضواندن بة بيَ باوةرِان واي لة بةني ئيسرائيل و ئةو صةحابانةش كرد كة ئةو داوا كارية نابةجيَية بكةن لة ثيَغةمبةرةكانيان، ئةو داواكاريةش ئةوة بوو كة خوايةكيان بؤ دةستنيشان بكةن كة بيثةرستن و داواي بةرةكةتي ليَ بكةن جطة لة الله.
ئةم خؤضواندنة لةم رِؤذطارةشماندا بة هةمان شيَوة هةية، ضونكة زؤربةي موسولَمانان لاسايي بآباوةرِةكان دةكةنةوة لة كار و كردةوةكانياندا، ئةطةر بيدعة كردن بيَت يان هاوةلَدانانيش بيَت بؤ خوا.
وةكو زيندووكردنةوةي يادي مةولود و دياري كردني ضةند رِؤذيَك لة هةفتةدا بة هةنديَك ثةرستني تايبةتيةوة، وة ئاهةنط طيَرِان بة هةنديَك بؤنةي ئاينيةوة كة لة شةرعدا نةهاتوون، وة دروست كردني بت و ثةيكةر بؤ يادةوةري، وة تةعزيَ و ثرسةدانان بة شيَوةي ناشةرعي ، وة ضةندين بيدعة و داهيَنراوي تريش لة شيَوازي مردوناشتن و ذوور دروست كردن لةسةر قةبران و زؤر شتي تريش جطة لةمانة.
بةشي سآيةم:
هةلَويَستي ئوممةتي ئيسلام بةرامبةر بة بيدعةضييةكان و مةنهةجي ئةهلي سوننة و جةماعة لة ضؤنيَتي بةرثةرضدانةوةيان:
مةنهةجي ئةهلي سوننة و جةماعة بةرامبةر بيدعةضييةكان:
بة بةردةوامي ئةهلي سوننة و جةماعة بةرةنطاري بيدعةضيةكان بونةتةوة و بةرثةرضيانداونةتةوة و ئينكاريان لة بيدعةكانيان كردووة، ئةمةش ضةند نموونةيةكن:
1 ـ عَنْ  أُمِّ الدرداءَ قالَتْ : (دَخَلَ عَلَيَّ أَبو الدرداءِ وهوَ مُغْضِبْ، فَقُلْتُ: ما أَغْضَبَكَ؟ فَقالَ: واللهِ ما أَعْرِفُ مِنْ أُمّةَ مُحَمَّدٍ () شَيئاً، إلاَّ أَنَّهُمْ يُصَلُّونَ جَمِيعاً)(13).
واتة: لة (دايكي دةرداء)ةوة فةرموويةتي: باوكي دةرداء بة تورِةييةوة هاتة مالَةوة منيش طوتم ئةوة ضي وا تورِةي كردويت؟ فةرمووي بة خوا هيض شتيَك لةم ئؤمةتي موحةممةدة () نابينم وةكو خؤي مابيَت تةنها ئةوة نةبيَت كة بة جةماعةت نويَذ دةكةن).
2 ـ لة (عةمري كورِي يةحيا)وة فةرموويةتي (طويَم لة باوكم بوو باسي باوكي خؤي دةكرد و دةيطوت : ئيَمة لةبةر دةرطاي مالَي عةبدولآي كورِي مةسعود دادةنيشتين لة ثيَش نويَذي بةياني، جا كة لة مالأ دةهاتة دةرةوة بة ثيادة لة طةلَيان دةرِؤيشتين بؤ مزطةوت، لةو كاتةدا (ئةبو موساي ئةشعةري) هاتة لامان و فةرمووي : ئةبو عةبدولرِةحمان (كة كونيةي ئيبن مةسعود بوو) هاتؤتة دةرةوة؟ وتمان نةخيَر، ئةويش لامان دانيشت هةتاكو ئيبن مةسعود هاتة دةرةوة ، جا كاتيَك هاتةدةرةوة هةمومان هةستاين و ئةبو موساي ئةشعةري بة ئيبن مةسعودي وت باوكي عةبدولرِةحمان ثيَش ئيستا لة مزطةوت كاريَكم بيني بة باشم نةزاني، وة سوثاس بؤ خوا واش دةزانم هيضم نةبينيوة ئيللا خيَر نةبيَت ، فةرموي ئةو كارة ضي بوو؟ ئةبو موساي ئةشعةري فةرموي ئةطةر نةمريت دةيبينيت، ئةنجا وتي خةلَكانيَكم بيني لة مزطةوت بازنةيي دانيشتبوون ضاوةرِواني نويَذيان دةكرد، لة هةر بازنةيةكدا ثياويَكي تيَداية و هةموويان (بةرديان) بةدةستةوةية و ثيَيان دةلَيَت: سةد جار بلَيَن (الله أَكْبَر)، ئةوانيش سةد جار (الله أَكْبَر) دةلَيَن ، ثاشان دةيطوت سةدجار بلَيَن (لا إِلَهَ إِلاَّ الله) ئةوانيش دةيانوت، ثاشان دةيطوت سةدجار بلَيَن (سُبْحَانَ الله) ئةوانيش دةيانوت ، ئيبن مةسعود بة ئةبو موساي ئةشعةري فةرموو : ئةي بؤ فةرمانت ثآنةكردن بةوةي كة خراثةكاني خؤيان بذميَرن و منيش ئةوة بطرمةئةستؤ كة هيض لة ضاكةكانيان نةفةوتيَت لاي خوا ، ثاشان رِؤيشت بةرةو مزطةوت و ئيَمةش لةطةلَيدا رِؤيشتين ، تاوةكو رِؤيشتة لاي يةكيَك لةو بازنانة و لايان رِاوةستا ئةنجا ثيَياني فةرموو : ئا ئةمة ضيية دةتانبينم دةيكةن؟ وتيان باوكي عةبدولرِةحمان ئةمة دةنكة ضةوة (وردة بةردة) (تةكبير و تةهليلة و تةسبيح و تةحميد)ي ثيَ دةذميَرين، ئةويش فةرمووي : دةسا خراثةكانتان بذميَرن من بةلَيَنتان دةدةميَ كة هيض لة ضاكةكانتان ون نابيَت ، واوةيلا بؤ ئيَوة ئةي ئوممةتي موحةممةد! ئةوة ض زوو لةناوضوون ! خؤ ئةوةتا هيَشتا صةحابةكاني لة نيَوتاندا زؤرن و ئةوةش جلةكاني ثيَغةمبةرة () هيَشتا نةرِزيون ، ئةوةش و قاث و قاضاغةكانيةتي هيَشتا نةشكاون و لة ناو نةضوون، سويَند بةو كةسةي كة طياني مني  بةدةستة يان ئيَوة لةسةر رِيَطاو رِيَبازيَكن كة رِيَنماييكارةترة لة رِيَطا و رِيَبازةكةي موحةممةد يان دةرطاي طومرِايي دةكةنةوة؟! وتيان سويَند بة خوا ئةي باوكي عةبدولرِةحمان مةبةستمان هيض نىية تةنها خيَر و ضاكة نةبيَت ، ئةويش وتي : ئةي نازانن ضةندين كةس هةية مةبةستي خيَرة بةلآم نايثيَكيَت ! ثيَغةمبةر () ثيَي فةرمووين: كؤمةلَيَك قورئان دةخويَنن كة ضي لة طةرويان تيَناثةرِيَت، بةو خواية دوور نىية زؤريَك لة ئيَوة لةوانة نةبن، ئةنجا رِؤيشت و ثشتي تآكردن ، (عةمري كورِي سةلةمة) وتي: لة رِؤذي (نةهرةواندا) تيَكرِاي ئةوانةمان بيني لةطةلأ خةواريجةكاندا تير و رِميان لـآدةداين)(14).
3 ـ ثياويَك هات بؤ لاي ثيَشةوا (ماليكي كورِي ئةنةس) رِةحمةتي خواي بيَت و وتي دةضم بؤ حةج لة كويَوة ئيحرام ببةستم ؟ ئةويش فةرمووي : لةو جيَطةيةي كة ثيَغةمبةر () دياري كردووة ئيحرام ببةستة، كابراش وتي: ئةطةر لة دورترةوة ئيحرام ببةستم ضي دةبيَت؟ ئيمامي ماليك فةرموي: ئةوةم ثيَ باش نىية، كابرا وتي: بؤ ثيَت باش نىية؟ ئيمام فةرمووي: دةترسم توشي فيتنة ببيت، كابرا وتي: جا ض فيتنةيةك هةية لة زياد كردني ضاكةدا ؟ ئيمامي ماليك فةرموي: بةرِاستي خواي طةورة دةفةرموويَت: [ﮍ  ﮎ    ﮏ  ﮐ  ﮑ   ﮒ  ﮓ  ﮔ  ﮕ  ﮖ      ﮗ  ﮘ  ﮙ  ] [النور] .
واتة: با ئةوانةي كة ثيَضةوانةي فةرماني ثيَغةمبةر دةكةن ورياي ئةوة بن كة بةلآيةكيان بةسةردا بيَت يان بةر سزايةكي سةخت بكةون ، ئاية ض فيتنةيةك طةورةترة لةوةي كة تؤ خؤت تايبةتمةند بكةيت بة ضاكةيةك كة ثيَغةمبةر () نةيكردبيَت؟(15)
ئةمانة تةنها ضةند نمونةيةك بوون، بةلآم بةردةوام لة هةموو سةردةميَكدا زانايان بةرهةلَستيان كردووة لة بيدعة و شتة داهيَنراوةكان لة ديندا ، سوثاس بؤ خواي طةورة.
مةنهةجي ئةهلي سوننة و جةماعة
لة بةرثةرضدانةوةي بيدعةضييةكان
مةنهةجي ئةهلي سوننة و جةماعة لةم بارةيةوة بنياتنراوة لةسةر قورئان و سونةت، ئةمةش مةنهةجيَكي قايلكةر و بيانو برِة، بة شيَوةيةك كة طومانةكاني بيدعةضييةكان دةهيَننةوة و ئةنجا هةلَياندةوةشيَننةوة ، وة قورئان وسوننةت دةكةن بة بةلَطة لةسةر واجب بووني دةستطرتن بة سونةتةكان و قةدةغةكردني بيدعة و داهيَنراوةكان ، لةم بارةيةشةوة كتيَبـي زؤريان داناوة ، وة لة كتيَبةكاني بيروباوةرِيشدا بةرثةرضي (شيعة) و (خةوارج) و(جةهةمية) و (موعتةزيلة) و (ئةشعةريةكان)يان داوةتةوة سةبارةت بة بؤضوونة داهيَنراوةكانيان لة بنةماكاني ئيمان و بيروباوةرِدا ، وة كتيَبـي تايبةتيشيان لةم بارةية داناوة وةكو كتيَبةكةي ئيمامي ئةحمةدي كورِي حةنبةل (الرد على الجهمية / بةرثةرضدانةوةي جةهةميةكان) و جطة لةويش ئيمامةكاني تر كتيَبيان داناوة بؤ بةرثةرضدانةوةي بيدعةضييةكان وةكو (عوسماني كورِي سةعيدي دارمي) و كتيَبةكاني (ئيبن تةيميية) و قوتابيةكةي (ابن القيم) وة (شيَخ محةمةدي كورِي عةبدولوةهاب) و جطة لةوانيش بةرثةرضي ئةو كؤمةلآنةيان داوةتةوة، هةروةها بةربةرضي (سؤفي) و (قةبرثةرستةكان)يشيان داوةتةوة بةلآم ئةو كتيَبانةي كة بةتايبةتي بةرثةرضي بيدعةضييةكانيان داوةتــــةوة
زؤرن لةوانةش :
1-    كتاب الاعتصام    للإمام الشاطبي
2-    اقتضاء الصراط المستقيم    لشيخ الإسلام ابن تيمية
3-    إنكار الـحوادث والبدع    لابن الوضاح
4-    الـحوادث والبدع    للطرطوشي
5-    الباعث على إنكار البدع والحوادث    لأبـي شامة
6-    منهاج السنة النبوية في الرد على الرافضة والقدرية    لابن التيمية
وة لة كتيَبة نويَيةكانيش
1-    الإبداع في مضار الابداع    للشيخ علي محفوض
2-    السنن والمبتدعات المتعلقة بالأذكار والصلوات    لمحمد بن أحمد الشقيري الحوامدي
3-    التحذير من البدع    للشيخ عبدالعزيز بن باز
وة هةتاكو ئةمرِؤش زاناياني موسولَمانان ـ سوثاس بؤ خوا ـ بةرثةرضي بيدعةضييةكان دةدةنةوة لة رِيَطاي رِؤذنامة و طؤظار و كةنالَةكاني رِاطةياندن و وتاري هةيني و كؤرِوكؤبونةوةكان كة كاريطةريةكي زؤريان هةية بؤ بيَداركردنةوةي موسولَمانان و سةركةوتن بةسةر بيدعةكان و لة ناوبردني بيدعةضييةكان.


 
بةشي ضوارةم :
ضةند نمونةيةك لة بيدعةكاني ئةم سةردةمة:
بيدعة سةردةميةكان زؤرن و زياديان كردووة ئةويش بة ثآي دوركةوتنةوةي كات لة سةردةمي ثيَغةمبةر () و كةم بونةوةي زانياري شةرعي و زؤربووني بانطةوازكاراني بيدعة و لادانةكان و خؤضواندن بة بيَ باوةرِةكان لة هةلَسوكةوت و بؤنة دينيةكانيان، ئةمةش بةرِاست خستنةوةي ئةو فةرموودةيةي ثيَغةمبةرمانة () كة دةفةرمويَت: ((لَتَتَّبِعُنَّ سَنَنَ مَنْ كانَ قَبْلَكُمْ))(16).
واتة: بةرِاستي لة داهاتودا شويَن رِيَضكةي ئؤمةتةكاني ثيَش خؤتان دةكةون.
لةو بيدعانةش:
1 ـ ئاهةنطي يادي لةدايك بووني ثيَغةمبةر ().
2 ـ بةرةكةت خواستن لة جيَطة و شويَنةوار و مردووةكان و هاوشيَوةكانيان .
3 ـ داهيَنراوةكان لة بواري خواثةرستي و نزيك بوونةوة لة خوا.

 
ئاهةنط طيَرِان بة بؤنةي يادي لة دايك بووني ثيَغةمبةرةوة ()
لة مانطي رِةبيعي يةكةمدا :
ئةمةش خؤضواندنة بة طاورةكان كة هةنديَك موسلَماني نةزان يان زاناي طومرِاكةر هةموو سالَيَك لة مانطي رِةبيعي يةكةمدا ثيَي هةلَدةسن ، هةيانة لة مزطةوتةكاندا ئاهةنط دةطيَرِن يان لة مالَةكانيان يان لة هؤلَي تايبةت بةوة، وة كؤمةلَيَكي زؤر لة خةلَكي ئاسايي و سادة ئامادةي دةبن، ئةم ئاهةنط طيَرِانةش دةكةن بة خؤشوبهاندنة طاورةكان كة يادي لة دايك بووني ثيَغةمبةر (عيسا)يان () داهيَناوة، ئةم جؤرة ئاهةنطانةش زؤربةي جار جطة لةوةي كة بيدعةن و خؤضواندنن بة بيَ باوةرِانةوة بةدةرنين لة هاوةلَدانان بؤ خواي طةورة و لة كاري نابةجيَ، وةكو دارِشتن و خويَندنةوةي ئةو هؤنراوانةي كة زيادةرِةوي تيَداية لة وةسفي ثيَغةمبةردا () تا ئاستي هاوارتيَكردن و لـآثارِانةوة و داواي فرياكةوتن لـآي جطة لة خواي طةورة، هةرضةندة ثيَغةمبةر () نةهي كردووة لة زيادةرِةوي كردن لة مةدح كردن و ثياهةلَدانيدا وةكو دةفةرمويَت: ((لاَ تُطْرُونِي كَمَا أَطْرَتِ النَّصَارَى ابْنَ مَرْيَمَ، فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ ، فَقُولُوا عَبْدُ اللَّهِ وَرَسُولُهُ))(17).
واتة: زيادةرِةوي مةكةن لة وةسفكردنمدا هةروةك ضؤن طاورةكان زيادةرِةويان كرد لة كورِةكةي مةريةمدا، من بةندةيةكم، ئيَوةش ثيَم بلَيَن بةندة و نيَردراوي خوا .
(الإطراء) واتة زيادةرِةوي لة مةدح كردندا، وة هةنديَك جار وا طومان دةبةن كة ثيَغةمبةر () خؤي ئامادةي ئاهةنطةكانيان دةبيَت، وة لة خراثةكاني تري ئةوةية كة زؤر جار ئاهةنطةكانيان طؤراني و ئاواز و دةف لـآداني تيَداية، وة جطة لةمانةش لة زيكرة داهيَنراوةكاني سؤفيةكاني تيَداية، وة رِةنطة ذنان و ثياوانيش تيَكةلأ بن لة ئاهةنطةكانياندا كة ئةمةش دةبيَتة هؤي بلآوبونةوةي فيتنة و ئاشوب و سةردةكيَشيَت بؤ خراثةكاري بةدرِةوشتي، وة تةنانةت ئةطةر ئةم نافةرمانيانةيشي تيَدا نةبيَت و تةنها كورتهةلَهاتبيَت لةسةر كؤبونةوة و نان خواردن و دةرخستني شادي ـ وةكو خؤيان دةلَيَن ـ ئةوا هةر بيدعةية و داهيَنراوة و ((كُلَّ مُحدَثَةٍ بِدعةٌ، وَكُلَّ بِيدعَةٍ ضَلالةٌ))، واتة: هةموو تازة طةريةك لة ديندا بيدعةية و هةموو بيدعةيةكيش طومرِايية.
هةروةها ئةو جؤرة ئاهةنطانة هؤكارن بؤ زياتر تةشةنةكردن و ئةو خراثانةي تيَدا رِووبدات كة لة ئاهةنطةكاني تردا رِوودةدةن.
وتمان ئةم ئاهةنطة بيدعةية ضونكة هيض بنةمايةكي نىية لة قورئان و لة سونةت و لة كرداري ثيَشينة ضاكةكان لة سىَ سةدة ضاكةكةدا، بةلَكو ئةم يادي مةولودة لةو دوايانةدا لة سةدةي ضوارةمدا داهيَنرا لة لايةن فاتميةكانةوة كة شيعة بوون.
ثيَشةوا (ئةبو حةفصة تاجةديني فاكةهاني) دةفةرمويَت: (ثاشان، بةرِاستي زؤر ثرسيار دةكريَت لة لايةن كؤمةلَيَك لة كةساني ضاكةوة دةربارةي ئةو كةسانةي كة ئاهةنط دةطيَرِن لة مانطي رِةبيعي يةكةمدا ناوي دةنيَن مةولود، ئايا ئةمة بنةمايةكي هةية لة ئايني ئيسلامدا؟ مةبةستيشيان لةوة وةلآميَكي رِون و ئاشكراية :
منيش ثشت بة خواي طةورة دةلَيَم: وانازانم ئةم مةولودة هيض بنةمايةكي هةبيَت نة لةقورئان و نة لةسوننةتيشدا، وة ئةنجامدانيشي باسنةكراوة بؤمان و ثيَمان نةطةيشتووة لة زاناياني ئوممةتةوة ئةوانةي كة ثيَشةوان لة ديندا و ئةوانةي كة لةسةر رِيَرِةوي ثيَشينةكان دةرِؤن، بةلَكو ئةمة بيدعةيةكة كؤمةلَيَكي بيَ ئيش و كار دايانهيَناوة و هةنديَكي نةوسن و ضلَيَس ثةرةيان ثيَداوة)(18).
هةروةها (شيخ الإسلام ابن تيمية) فةرموويةتي: (هةروةها ئةوةي كة هةنديَك لة خةلَك دايانهيَناوة يان بة هؤي لاسايي كردنةوةي طاورةكانةوة كة يادي لةدايك بووني (عيسى عليه السلام) دةكةنةوة، وة يان لةبةر خؤشةويستي ثيَغةمبةر () و بةطةورة دانانيةوة لةوةدا كة لة دايك بوني ثيَغةمبةريان () كردووة بة جةذن و ئاهةنطي تيَدا دةطيَرِن هةرضةندة زانايان جياوازيشن لة دةست نيشان كردني رِؤذي لة دايك بونةكةيدا، بةرِاستي سةلةف ئةمةيان نةكردووة، وة ئةطةر ـ يادي مةولود ـ خيَر و ضاكةيةكي تةواو يان لارةسةنطي تيَدا بواية ئةوا سةلةف لةثيَشتر و شايستةتر بوون لة ئيَمة بؤ ئةنجامداني، ضونكة ئةوان لة ئيَمة زياتر خؤشةويستيان بؤ ثيَغةمبةر () بووة و لة ئيَمةش زياتر بةطةورةيان داناوة و لة ئيَمةش سوورتر و طورجوطؤلَتر بوون بؤ ئةنجامداني كاري خيَر.
وة بةرِاستي خؤشةويستي و بة طةورةداناني ثيَغةمبةر () تةنها بة شويَنكةوتني و طويَرِايةلَي كردني دةبيَت، بة شويَنكةوتني فةرمانةكاني و بة زيندوكردنةوةي سونةتةكاني دةبيَت لة رِوالَةت و ناخيشدا، وة بلآوكردنةوةي ئةو دينةي دةبيَت كة بؤي هيَناوين، وة تيَكؤشان لة ثيَناو ئةوةدا بة دلأ و بة دةست و بة زوبان، ضونكة ئةمة رِيَطا و رِيَبازي ثيَشيناني سةرةتا بووة لة كؤضةران و ثشتيوانان و ئةوانةش كة بة ضاكة شويَنكةوتةي ئةوان بوون)(19).
بةرِاستي كتيَب و ناميلكةي زؤر دانراون و نوسراون بؤ بةرهةلَستي ئةم بيدعةية لة كؤن و نويَدا، ئةمةش سةرةرِاي ئةوةي كة بيدعةية و خؤشوبهاندنة بة طاورةكان سةردةكيَشيَت بؤ دامةزراندني يادي لة دايك بوني كةساني تريش وةكو ثياوضاكان و مشايةخةكان و سةركردةكان و ضةندين دةرطاي شةرِ و خراثةمان ليَ دةكاتةوة.
بةرةكةت خواستن لة جيَطة و شويَنةوار و
شةخسةكان زيندوو بن يان مردوو
(تةبةرِوك) : واتة : بةرةكةت خواستن، ئةويش بريتىية لة جيَطيربووني خيَر و فةرِ و زيادبووني لة شتيَكدا، وة خواستني جيَطيربووني خيَر و فةرِ و زيادبووني تةنها لةو كةسة دةبيَت كة ئةوةي هةبيَت و تواناي بةسةريدا هةبيَت كة ئةويش تةنها خواي طةورةية ضونكة تةنها ئةوة بتوانيَت بةرةكةت دابةزيَنيَت و جيَطيري بكات، بةلآم دروستكراو ئةوا تواناي بةخشيني بةرةكةت و بةديهيَناني نىية، وة ناشتوانيَت ببيَتة هؤي هيَشتنةوةي و جيَطيربووني.
بؤية بةرةكةت خواستن  لة جيَطة و ثاشماوة (شويَنةوار) و شةخص و كةسةكان زيندوو بن يان مردوو دروست نىية، ضونكة يان دةبيَتة شيرك و هاوبةشدانان بؤ خواي طةورة ئةطةر باوةرِي وابيَ كة ئةو شتانة بةرةكةت دةبةخشن، يان دةبيَتة رِيَطا و هؤيةك بؤ شيرك و هاوبةشدانان بؤ خواي طةورة ئةطةر طوماني وابيَت كة زيارةت كردن و دةستليَدان و دةست ثيَداهيَناني ئةوشتانة هؤكاريَكة بؤ دةستكةوتني
بةرةكةت لة خواوة.
بةلآم ئةوةي كة صةحابةكان كردويانة لة بةرةكةت خواستن بة مووي ثيَغةمبةر () و يان بة ليكي يان بة شتيَكي تر لة لةشي موبارةكي بووةتةوة ئةوا ئةوة تةنها تايبةتة بة ثيَغةمبةرةوة () لة كاتي ذياني خؤيدا، بةلَطةيشمان ئةوةية كة صةحابةكان لة دواي مردني ثيَغةمبةر () بةرةكةتخوازيان نةدةكرد بة مالأ و قةبرةكةي، وة بةتايبةتيش نةدةرِؤيشتن بؤ ئةو شويَن و جيَطانةش كة ثيَغةمبةر () تيَياندا نويَذي كردبيَت يان تيَياندا دانيشتبيَت بة بةمةبةستي بةرةكةت خواستن ليَيان، هةروةها جآشويَن و مةزاري ثياوضاكان لة ثيَشتر، وة صةحابةكان بةرةكةتيان نةدةخواست لة كةساني ثياوضاكي وةكو ئةبوبةكري صديق و عومةري كورِي خةتتاب و جطة لةوانيش لة باشتريني صةحابةكان، نة لة ذيانياندا و نة لة ثاش مردنيشيان.
وة نةشدةضون بؤ ئةشكةوتي (حةرِاْ ) بؤ نويَذ و ثارِانةوة و دوعاكردن تيَيدا، وة نةشدةضون بؤ كيَوي (طور) ـ كة خواي طةورة لةويَدا قسةي لةطةلأ ثيَغةمبةر موسادا كردووة (سةلامي خواي ليَبيَت) ـ بؤ نويَذ و ثارِانةوة و دوعاكردن تيَيدا، وة نةشدةضون بؤ هيض شويَنيَكي تر جطة لةمانةش لةو شاخانةي كة دةوتريَت جآشويَني ثيَغةمبةران و جطة لةوانيشي تيَداية، وة نةشدةضون بؤ هيض مةرقةد و مةزاريَكي بنياتنراو لةسةر ثاشماوةي ثيَغةمبةريَك لة ثيَغةمبةران، هةروةها تةنانةت ئةو شويَنةش كة ثيَغةمبةر () لة مةدينةدا بة بةردةوامي نويَذي تيَدا كردووة هيض يةكيَك لة سةلةف دةستي لـآنةداوة و ماضي نةكردووة، هةروةها ئةو شويَنةش كة لة مةككة و جطة لةويَيش نويَذي تيَدا كردووة .
جا ئةطةر ئةو شويَنةي كة ثيَغةمبةر () قاضة ثيرؤزةكاني خستوةتةسةري و نويَذي بةسةريةوة كردووة دروست نةبيَت بؤ ئؤممةتةكةي دةستي ثيَدا بهيَنن و ماضي بكةن ئيتر ضؤن بؤ شويَنيَكي تر دروست دةبيَت كةوا دةوتريَت كةسيَكي تر جطة لة ثيَغةمبةر () نويَذي تيَدا كردووة يان بةسةريةوة خةوتووة؟! كةواتة ماض كردني شتيَك لةوانة و دةستثيَداهيَنانيان سةرجةم زانايان بة زةرورةت لة ديني ئيسلامدا زانيويانة كةوا ئةمة لة شةريعةتي ثيَغةمبةردا () نىية(20).

داهيَنراوةكان لة بواري خواثةرستي و نزيك بوونةوة لة خوا
ئةو بيدعانةي كة داهيَنراون لة بواري خواثةرستيدا لةم سةردةمةماندا زؤرن، لةبةر ئةوةي كة بنةوا لة خواثةرستيةكاندا رِاوةستانة لةسةر دةقي شةرعي ئةوا نابيَت هيض جؤرة خواثةرستييةك ئةنجامبدريَت ئيللا بة بةلَطةوة نةبيَت، وة هةر خواثةرستيةك بةلَطةي لةسةر نةبيَت ئةوة بيدعةية لةبةر فةرمودةكةي ثيَغةمبةر (): ((مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَيسَ عَلَيهِ أَمرُنا فَهوَ رَدٌ)).
واتة: هةركةسيَك هةر كردةوةيةك ئةنجامبدات كة فةرماني ئيَمةي لة سةر نةبيَت ئةوا ئةو كردةوةية رِةتدةكريَتةوة و قةبولأ ناكريَت .
وة ئةو بيدعانةي كة ئيَستا لةم سةردةمةدا لة ثةرستنةكاندا دةكريَن زؤرن لةوانة (نيةت هيَنان بة زمان بة شيَوةيةكي ئاشكرا لة نويَذدا بةوةي كة دةلَيَت: نيةتمة نويَذي ئةوة و ئةوة ... دةكةم بؤ خواي طةورة، ئةمةش بيدعةية ضونكة لة سوننةتي ثيَغةمبةردا () نىية، وة لةبةر ئةوةي خواي طةورة دةفةرمويَت: [ﯡ  ﯢ  ﯣ  ﯤ  ﯥ   ﯦ  ﯧ  ﯨ  ﯩ  ﯪ  ﯫ  ﯬﯭ  ﯮ  ﯯﯰ  ﯱﯲ] [الـحجرات] .
واتة: بلَيَ : ئايا ئةتانةويَ خوا ئاطادار بكةنةوة لةو ديندارييةي كة دةيكةن؟ كةضي خوا ئاطادارة لة هةموو ئةو شتانةي لة ئاسمانةكان و زةويداية، وة خوا زاناية بة هةموو شتيَك.
وة جـآي نيةت لة دلَـداية و نيةت كرداري دلَة نـةك كرداري زمـان .
هةروةها زيكر و تةسبيحاتي بة كؤمةلأ لة دواي نويَذةكان: ضونكة شةرعي ئةوةية كةوا هةموو كةسيَك ئةو زيكر و ويردانةي كة لة شةرعدا هاتوون هةركةس بؤ خؤي بة تةنها بخويَنيَت نةك بة كؤمةلأ.
هةروةها داخوازي خويَندني فاتيحة لة بؤنةكان و دواي دوعاكردن و بؤ مردووةكان.
هةروةها تةعزآ دانان بؤ مردوو و خواردن دروست كردن و بةكريَ طرتني قورئان خويَنةكان بؤي، بة طوماني ئةوةي كة ئةم شتانة بةشيَكن لة تةعزآي شةرعي ، يان ئةو كارانة سود بة مردووةكة دةطةيةنيَت، ئةمانةش هةمويان بيدعةن و هيض ئةصل و بنةوايةكيان نىية لة ئايندا ، وة كؤت و زنجيرن كة خواي طةورة هيض بةلَطةيةكي دانةبةزاندووة لةسةريان.
وة لةوانةش : ئاهةنط طيَرِان بؤ يادي بؤنة ئاينيةكان ، وةكو يادي ئيسرا و ميعراج و يادي كؤض كردني ثيَغةمبةر () لة مةككةوة بؤ مةدينة، ئةو ئاهةنطانةي كة بةو بؤنانةوة دةطيَرِين هيض بنةمايةكيان نىية لة شةرعدا.
وة لةوانةش ئةوانةي كة لة مانطي رِةجةبدا ئةنجامدةدريَن : وةكو ضون بؤ عومرةي رِةجةبي لة مانطي رِةجةبدا ، هةروةها ئةوةي كة تيَيدا ئةنجامدةدريَت لة ضةند ثةرستنيَكي تايبةت بة رِةجةبةوة وةك كردني نويَذ و رِؤذوي زياد لة فةرزةكان .
ضونكة مانطي رِةجةب هيض تايبةتمةنديةكي نىية بةسةر مانطةكاني ترةوة نة لة عومرة و نويَذ و رِؤذوو و سةربرِين بة مةبةستي عيبادةت تيَيدا و جطة لةمانةش.
وة لةو بيدعانةش : زيكر و ويردة داهيَنراوةكاني صوفيةكان بة هةموو جؤرةكانيةوة : هةموويان بيدعةن و داهيَنراون ضونكة ثيَضةوانةن بؤ زيكرة شةرعيةكان لة برِطة و شيَوازي وتنةكةي و كاتةكانيدا.
وة لةو بيدعانةش : تايبةت كردني شةوي (15) ثانزةي مانطي شةعبان بة هةستان بؤ شةونويَذ و رِؤذةكةيشي بؤ بةرِؤذوبوون،  ضونكة هيض شتيَكي تايبةت لة ثيَغةمبةرةوة () نةهاتووة لةو بارةيةوة.
وة لةو بيدعانةش : قةبر هةلَواسين و بيناكردني ذور و كةثر لةسةري، يان كردني قةبر بة مزطةوت ، وة زيارةت كردني بؤ بةرةكةت خواستن لـآي، وة ثارِانةوة لة خوا بة خاتري مردوو، وة جطة لةمانةش لة مةبةستة شيركيةكان، وة سةرداني زؤر و بةردةوامي ئافرةتان بؤ سةرقةبران لة كاتيَكدا كة ثيَغةمبةري ئيسلام () لةعنةتي كردووة لةو ئافرةتانةي كة بة زؤري سةرداني طؤرِستان دةكةن ، وة دروستـكردني مزطـةوت لةسةر طؤرِ و ضرا داطـيرسان لةسةري .
كؤتايي
لة كؤتاييدا دةلَيَم: بةرِاستي بيدعة و شت داهيَنان طةيةنةرة بة كوفر و بيَ باوةرِي، ئةويش زيادكردني شتيَكي دينىية كة خوا و ثيَغةمبةرةكةي () دايان نةناوة، وة بيدعة زؤر خراثترة لة سةرثيَضي و تاواني طةورة، وة شةيتانيش بة بيدعة زياتر دلَخؤش دةبيَت تا تاوانة طةورةكان، ضونكة تاوانكار كة تاوان ئةنجام دةدات خؤي دةزانيَت تاواني ئةنجام داوة و لةوانةية رِؤذيَك لة رِؤذان ثةشيمان بيَتةوة و تةوبةي ليَ بكات، بةلآم بيدعةضي كة بيدعة ئةنجام دةدات ئةو كارة داهيَنراوة بة دين دةزانيَت و باوةرِي واية كة بةشيَكة لة دين و ثآي نزيك دةبيَتةوة لة خوا بؤية تةوبةي لـآناكات.
وة بيدعةكان سوننةتةكان لة ناودةبةن ، وة بيدعة وا دةكات لة بيدعةضييةكان كةوا رِقيان بيَت لة ئةنجامداني سوننةتةكان و ئةهلي سوننة، وة بيدعة مرؤظـ لة خواي طةورة دوور دةخاتةوة، وة دةبيَتة مايةي توورِةيي و سزاي خواي طةورة، وة دةبيَتة هؤي لارِآبووني دلَةكان لةسةر رِيَطاي رِاست و طةندةلأ بوونيان.
 
ضؤنيَتي هةلَسوكةوت كردن
لةطةلَ بيدعةضييةكاندا:
سةردان و لةطةلأ دانيشتني بيدعةضييةكان حةرامة مةطةر بة نيازي نةصيحةت و ئامؤذطاري و ئينكاري لةسةر كردني نةبيَت، ضونكة تيَكةلآوي بيدعةضييةكان كاريطةري خراثي هةية لةسةر دةوروبةرةكةي و دةردةكةي بلآودةبيَتةوة بؤ جطة لة خؤي، وة ثيَويستة خةلَكيان ليَ ئاطادار بكريَتةوة لة خؤيان و لة خراثةكانيان ئةطةر نةتوانرا دةستيان بطيريَت و رِيَطريان لـآبكريَت لة بيدعة ئةنجامدان، ئةطينا ثيَويستة لةسةر زاناياني موسلَمانان و كاربةدةستانيان رِيَطري بكةن لة بيدعة و بةرةنطاري بيدعةضييةكان ببنةوة و سةرزنشتيان بكةن لةسةر زيانةكانيان، ضونكة مةترسيان تووندة لةسةر ئيسلام، وة ثيَويستة ئةوةش بزانين كة ولآتاني بـآباوةرِ هاني بيدعةضيةكان دةدةن و يارمةتيان دةدةن بؤ بلآوكردنةوةي بيدعةكانيان بة هةموو شيَوة و رِيَطايةك، ضونكة ئةوة لةناوبردني ئيسلامي تيَداية و رِوي جوانيشي دةشيَويَنن.
داواكارين لة خواي طةوةرة ئايينةكةي خؤي سةرخات و ووتةي خؤي بةرز بكاتةوة و دوذمنانيشي رِيسوا بكات، وة درودو سلآوي خوا لة سةر ثيَغةمبةرمان محمد و كةس و كار و هاوةلَةكانيشي.
***

پێڕستی بابه‌ته‌كان


    ناونیشان    لاپه‌ڕه‌
1    ثيَشةكي دانةر    2
2    بةشي يةكةم : ثيَناسةي بيدعة و جؤرةكاني و حوكمةكاني    3
3    بةشي دووةم: سةرهةلَداني بيدعة لة ذياني موسلَماناندا و هؤكارةكاني    11
4    بةشي سآيةم : هةلَويَستي ئوممةتي ئيسلامي بيدعةضييةكان مةنهةجي ئةهلي سوننة و جةماعة لة بةرثةرضدانةوةيان    19
5    بةشي ضوارةم : ضةند نمونةيةك لة بيدعةكاني ئةم سةردةمة    25
6    كؤتايي    34