Ummatta inkih taaxigem faxximta qasirwa

Ummatta inkih taaxigem faxximta qasirwal muggaaqisak shek qabdulaqaziiz bin baaz bicse kitab edde yaabam muslimti isi diinik yaaxigem faxximta caagiida kinni, tascabooy, qibaadaay, gexsitiiy kalah raqqa inta caddol meqe adda^faknu le kitab kinni.


Ummatta  inkih  taaxigem  faxximta  qasirwa

) Qafar Afa (


Bicissem:
massakaxxa  le  Baaz  Qabdallah baxa shek  Qabdul  Qaziizi



  Qafar afat korissem:
Shek  Casan  Ibraahim   Macammakke

Sekkaacu (amoggacsa):
Acmad Saalic Qali

 


الدروس المهمة لعا مة الأ مة
        

التأليف:
سما حة الشيخ عبد العزيز بن  عبد الله بن باز- رحمه الله



الترجمة:
الشيخ   حسن  إبراهيم  محمّكّي  

المراجعة:
أحمد صالح على

المقدمة
    
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله رب العالمين ، والعاقبة للمتقين ، وصلى الله وسلم على عبده ورسوله نبينا  محمد ، وعلى آله وأصحابه أجمعين . أما بعد :
فهذه كلمات موجزة في بيان بعض ما يجب أن يعرفه العامة عن دين الإسلام ، سميتها : (الدروس المهمة لعامة الأمة) .

وأسأل الله أن ينفع بها المسلمين ، وأن يتقبلها مني ، إنه جواد كريم .


عبد العزيز بن عبد الله بن باز

 


Aakama

-Fulte  Racmattaay  Gune  Racmatta  le Yallih  Migaaqal  Qembisa .
- Qaalam  gine Rabbi  fayla  le, ellecabo  maqaane Yallak  meesita mari le ,kaadu  Yallak  racmat  kee  nagaynan  kay  naqasuu  kee  kay  farmoyta  ni  nabii  Mucammad  kee  kaa  nummayse  maraay  kay  kataysiisil  inkih  yanay.

Yalla  fayliseeh  kay  farmoytal  racmat  kee  nagaynan  oobisek  lakal.
-Tamah  dago  qangooruuy  inkih  yan  mari  yaaxigem  kak  faxximtaay  islaam  diinik  tuy  waajibih  tanik  baxxaqqa  kinni.

Tama  kitab  : Ummatta  inkih  taaxigem  kak   faxximta  qasirwal kaa   muggaaqise.

Tama  kitab  kaxxa  fayda  le  kitaabay  kulli  num  bartam  kak  faxximta kinni.            

Tama  kitaabal Yalli  muslimiin inkih  yanfiqem  kaa  essera,kaadu Yalli  yok  kaa  oggolay,Yalli  mattaccoo  leeh  massakaxxa  le  Rabbi  kinni .


Baaz  Qabdalla  baxa  shek  Qabdul  Qaziizi .
                   الدروس المهمة لعامة الأمة ( )

الدرس الأول
    سورة الفاتحة وقصار السور
سورة الفاتحة وما أمكن من قصار السور ، من سورة الزلزلة إلى سورة الناس ، تلقينا ، وتصحيحًا للقراءة ، وتحفيظًا ، وشرحًا لما يجب فهمه .

Ummatta inkih  taaxigem  kak  faxximta  qasirwa (1)
1Hayto  darsi
Suurat  alfaaticaa  kee  ux  suuraari:
- Suurat alfaaticaa kee ux suuraarik koh  bicinnaanim takriye.  
Suurat  zulzilaay  Suurat  annaasa  fanah  kiraate  kak  taymaaqeeh  aliilih tacfideemi,
Yafhimeenim  kak waajibih tanim yashriceemi (maqnisaama) .

                              الدرس الثاني
أركان الإسلام
بيان أركان الإسلام الخمسة ، وأولها وأعظمها : شهادة أن لا إله إلا الله ، وأن محمدا رسول الله بشرح معانيها ، مع بيان شروط لا إله إلا الله ، ومعناها : (لا إله) نافيا جميع ما يعبد من دون الله ، (إلا الله) مثبتا العبادة لله وحده لا شريك له . وأما شروط (لا إله إلا الله) فهي : العلم المنافي للجهل ، واليقين المنافي للشك ، والإخلاص المنافي للشرك ، والصدق المنافي للكذب ، والمحبة المنافية للبغض ، والانقياد المنافي للشرك ، والقبول المنافي للرد ، والكفر بما يعبد من دون الله . وقد جمعت في البيتين الآتيين :
علم يقين وإخلاص وصدقك مع
وزيد ثامنها الكفران منك بما
    
    محبة وانقياد والقبول لها
سوى الإله من الأشياء قد ألها

مع بيان شهادة أن محمدا رسول الله ، ومقتضاها : تصديقه فيما أخبر ، وطاعته فيما أمر ، واجتناب ما نهى عنه وزجر ، وألا يعبد الله إلا بما شرعه الله  ورسوله  .
ثم يبين للطالب بقية أركان الإسلام الخمسة ، وهي : الصلاة ، والزكاة ، وصوم رمضان ، وحج بيت الله الحرام لمن استطاع إليه سبيلا .

2Hayto  darsi
Islaam  diinih  ruknitte( makaadooda)
-Islaam  diinih  ruknitteh baxxaqqa:
Naharsi rukniy naba: inki Yallak sa qibaada  cakkisita Yalli aneewaamah sumaaqitaanama, kaadu diggah nabii  Mucammad Yallih  farmoyta kinniimih sumaaqitaanama,tet maqnah  adda  baxsa  aaxaguk, laa  ilaaha  illaallah  maqna  kee  sharti  baxxaqqa  kak  haak, laa  ilaaha iyyaanamih  maqna (inki Yallak  kalah  uqbuddu  haanam gutqaanama,) illallaah iyyaanamih  maqna ( qibaada  dibuk  inkih Yalla caglisaanama  agleyta  kaat  hee  kalah.
Laa  ilaaha  illaalla  shartih  tu  gactek  toh:
 Ixxigay  iggima  gutuqtaa  kee  asmatay  agay  waaga  gutqa  kinni , kaadu  Yallat agleyta haanam  gutqaanama, qibaada Yalla  caglisaanamay Yallat  agleyta  haanam  gutuqtaay nummaay  dirab  gutuqtaa  kee  kacanuy  naqabu  gutqa.

Oggoluy  Yallih  amrih cina  gutqaa , kee  oggoluy  islaam diinik  koraanam gutqaa  kee Yallak   kalah  uqbuddu  haanam  cinaanaah  elle  koroositaanama,

-Tama  him inkih, tama  namma  shatrih  addal  gaabowte.

   علم يقين وإخلاص وصدقك مع
   وزيد ثامنها الكفران منك بما
    
    محبة وانقياد والقبول لها
سوى الإله من الأشياء قد ألها


Diggah Nabi Mucummad Yallih  farmoyta  kinniimih sumaaqittaama’lluk  kay  maqna baxxaqissaama, kaadu  usuk warseemil kaa  nummassaah, usuk  elle  amriseemil kaa oggoltaama, kaadu  usuk  kak  waaseemik waasimtaama; kaadu Yalli elle  madqennaa  kee kay  farmoyti  elle  madqe  innak  kalih innal Yalla  aqbude  waytaama, tohuk  wadir  gurrusa numuh  arkaanul islaamak  raqtem  kaah  baxxaqissaama, woh  salaataay, zakaay, ramadaan  soomuuy, duudah  yan num Yallih  qari  kaqba  cajjih diyaarah  gexaama.

 

 

الدرس الثالث
أركان الإيمان
وهي ستة : أن تؤمن بالله وملائكته ، وكتبه ، ورسله ، وباليوم الآخر ، وتؤمن بالقدر خيره وشره من الله تعالى .

3-Hayto  darsi
Iimaan  ruknitte
Woo  ruknitte  lecey  takke: Yallal  taamineeh, kay  malaykal taamineemi , kaadu  kay  kitoobaa  kee  kay  farmoytit  kee  ellecaboh  ayro  taniimil  taamineemi; kaadu  qhadar  inkih Yallak  yaniimil taamineemi  khayri tekkek  hinnay  sharri tekkek .

 

 


الدرس الرابع
أقسام التوحيد وأقسام الشرك
بيان أقسام التوحيد ، وهي ثلاثة : توحيد الربوبية ، وتوحيد الألوهية ، وتوحيد الأسماء والصفات .
أما توحيد الربوبية : فهو الإيمان بأن الله سبحانه الخالق لكل شيء ، والمتصرف في كل شيء ، لا شريك له في ذلك .
وأما توحيد الألوهية : فهو الإيمان بأن الله سبحانه هو المعبود بحق لا شريك له في ذلك ، وهو معنى لا إله إلا الله ، فإن معناها : لا معبود حق إلا الله ، فجميع العبادات من صلاة وصوم وغير ذلك يجب إخلاصها لله وحده ، ولا يجوز صرف شيء منها لغيره .
وأما توحيد الأسماء والصفات : فهو الإيمان بكل ما ورد في القرآن الكريم ، أو الأحاديث الصحيحة من أسماء الله وصفاته ، وإثباتها لله وحده على الوجه اللائق به سبحانه من غير تحريف ، ولا تعطيل ، ولا تكييف ، ولا تمثيل ؛ عملا بقول الله سبحانه : { قل هو الله أحد (1) الله الصمد (2) لَمْ يلِدْ ولمْ يُولَدْ (3) وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أحَدٌ (4)  } ( ) [ الصمد : كاملة ] ، وقوله  {  ليس كمثله شيءٌ وهو السميع العليم } ( ) [ الشورى : 11 ] ، وقد جعلها بعض أهل العلم نوعين ، وأدخل توحيد الأسماء والصفات في توحيد الربوبية ، ولا مشاحنة في ذلك ؛ لأن المقصود واضح في كلا التقسيمين .
وأقسام الشرك ثلاثة : شرك أكبر ، وشرك أصغر ، وشرك خفي .
فالشرك الأكبر : يوجب حبوط العمل والخلود في النار لمن مات عليه ، كما قال الله تعالى : {  ولو أشركوا لحبط عنهم ما كانوا يعملون} ( ) [ الأنعام : 88 ] ، وقال سبحانه : { ما كان للمُشْركينَ أنْ يعْمُروا مساجد الله شاهدين على أنفسهم بالكُفْرِ  أوْلآئك حبطت أعمالهم وفي النار هم خالدون} ( ) [ التوبة : 17 ] ، وأن من مات عليه فلن يغفر له ، والجنة عليه حرام ، كما قال الله  { إنَّ الله لا يغْفِرُ أن يُشْرَكَ به ويغفر ما دون ذلك لمن يشاء } ( ) [ النساء : 48 ] ، وقال سبحانه : { إنّهُ من يٌشْرِكْ باللهِ فقدْ حرّمَ اللهُ عليه الجنّةَ ومأْواهُ النار وما للظالمين من أنصار} ( ) [ المائدة : 72 ] .
ومن أنواعه : دعاء الأموات ، والأصنام ، والاستغاثة بهم ، والنذر لهم ، والذبح لهم ، ونحو ذلك .
أما الشرك الأصغر : فهو ما ثبت بالنصوص من الكتاب أو السنة تسميته شركا ، ولكنه ليس من جنس الشرك الأكبر ؛ كالرياء في بعض الأعمال ، والحلف بغير الله ، وقول : ما شاء الله وشاء فلان ، ونحو ذلك ؛ لقول النبي  { أخوف ما أخاف عليكم الشرك الأصغر } ( ) فسئل عنه ، فقال : { الرياء } ( ) رواه الإمام أحمد ، والطبراني ، والبيهقي ، عن محمود بن لبيد الأنصاري  بإسناد جيد ، ورواه الطبراني بأسانيد جيدة ، عن محمود بن لبيد ، عن رافع بن خديج ، عن النبي  .
وقوله  { من حلف بشيء دون الله ففد أشرك } ( ) رواه الإمام أحمد بإسناد صحيح ، عن عمر بن الخطاب  ورواه أبو داود ، والترمذي بإسناد صحيح ، من حديث ابن عمر رضي الله عنهما ، عن النبي  أنه قال : { من حلف بغير الله فقد كفر أو أشرك } ( ) وقوله  { لا تقولوا : ما شاء الله وشاء فلان ، ولكن قولوا : ما شاء الله ثم شاء فلان } ( ) أخرجه أبو داود بإسناد صحيح ، عن حذيفة بن اليمان رضي الله عنه .
وهذا النوع لا يوجب الردة ، ولا يوجب الخلود في النار ، ولكنه ينافي كمال التوحيد الواجب .
أما النوع الثالث : وهو الشرك الخفي ، فدليله قول النبي  { ألا أخبركم بما هو أخوف عليكم عندي من المسيح الدجال ؟ قالوا : بلى يا رسول الله ، قال : الشرك الخفي ، يقوم الرجل فيصلي فيزين صلاته لما يرى من نظر الرجل إليه } ( ) رواه الإمام أحمد في مسنده ، عن أبي سعيد الخدري رضي الله عنه .
ويجوز أن يقسم الشرك إلى نوعين فقط :
أكبر وأصغر ، أما الشرك الخفي فإنه يعمهما .
فيقع في الأكبر ، كشرك المنافقين ؛ لأنهم يخفون عقائدهم الباطلة ، ويتظاهرون بالإسلام رياء ، وخوفا على أنفسهم .
ويكون في الشرك الأصغر ، كالرياء ، كما في حديث محمود بن لبيد الأنصاري المتقدم ، وحديث أبي سعيد المذكور . والله ولي التوفيق .
4 Hayto  darsi
 Tawciid  kuritteetaa  kee  sherki  kuritteeta
- Tawciid  kuritteh  baxxaqqa: usuk  sidiica  aracal   kurruuma :
- Tawciidul  rubuubiyyaa  kee  tawciidul  uluuhiyyaay, tawciidul  asmaa i wassifaat.

1-Tawciidul  rubuubiyyah tu  gactek: toh diggah Yalli saytuniih ummaanim gine kinniimil  sahdayti yaaminem  kinni, ummaanim isih elle faxa innal tamsiisaah, tohul agleyta aallewaamal  yaamineemi.

2- Kaadu  tawciidul, uluuhiyyah tu gactek: toh  diggah Yalli saytuniih, nummal qibaada cakkisittam kaa  kinniimil sahdayti  yaaminem kinni , tohul Yalli  agleyta  aallewaamal,  tama  maqna  inki Yallak sa Yalli  miyan iyyaanama: tokkel diggah maqna  teetik  nummah dibuk  qibaada  cakkisita Yalli  miyan inki Yalla  akke  waytek, salaataay  soomuuy , wohuk  kalah  eneyyi  itta   qibaadoodi  inkih ,dibuk Yalla  caglissi heenih abaanam  waajib  kinni, tama qibaadoodik tu Yallak kalih iimih abaanam  maxiqta.


3-Tawciidul asmaa-i wassifaatah tu gactek: toh  qhuraanul kariimil amma  itteemiy hinnay saciicik yan cadiisaatal Yallih  migaqwaa  kee  weeloolak  amma itteemil inkih sahdayti yaaminem  kinni, dibuk  Yallay saytunih  tet  dabqissaama  kaa elle celta foocal  maqna elle  taninnak  kak  korse  kalah , hinnay  Yallih  migoqti  inkih  yankirem (cinaam)kee  kay  weelo  manna  lee  iyyaanamaay,Yalli caglitah  yan  weeloo  kee  cakkil  weelo  kaat  haanam  abe  woonay ;tokkel  Yallih  maxcol  taamitak:

-Yalli  suurat  al-ikhlaasal kah  iyyennah.
1-Nabiyow  ixxic: usuk  Yallay inkittu  kinni,agleyta  mali.
2-Yalli  cagalah  fan  kak  caagî dooweyna  kinni  faxxa  haanamah
3-Yalli  maxalinnaay, kaa  xaltem  matan.
4-Kaadu  makkinnaay, mayan inkittuy  kaa  ceelaah kaa qeedaala.
Kaadu Yalli  suurat  ash-shuurak 11toh  aayatal  kah  iyyennah.
-Tu  kay  ceelo maliiy, usuk ( Yalla  kinnuk)yaabbiiy  yabali  kinni.
-Diggah  ixxiga  le  marak garab  Tawciid  namma  aracal  kure.
-Tawciidul asmaa-i wassifaat, tawciidul  rubuubiyat culsen, tama  aracal  itta  wayti matan, tama  namma  kurat faxeenim qadoh.

-    Shirki  sidiica  gexoh  yan:

   1 - Kaxxa  shirkii kee  qunxa  shirkiiy, qellita shirki  kinni:

        - Tokkel  kaxxa  shirki: aben  meqe  taama  baysaah  giral waaraanam waajibisa, woo shirkit anuk  rabe  num, naba  Rabbi  isi qhuraanal kah iyyennah, yot agleyta hiinnoonuy  abak  sugen taama  keenik  bayak  ten iyye,Yalli isi qhuraanal. suurat al-anqaamak  88 toh  aayatal  kah  iyyennah.

-    Kaadu  Yalli  suurat  attowbak 17toh  aayatal  kah  iyyennah.

-    Yallat  agleytit haa  marah maxiqtaay matakka ,Yallih  masaagid  xisaanaah qibaada  elle  abaanam, usun sinni nafsil koroosannul sumaaqita marah anuk, too mari qhiyaamah  ayro  taamoomi  kak  bayte  maraay usun  giral  waaran.17toh aayata.

-    Kaadu  Yalli  suurat  annisaak 48toh  aayatal  kah  iyyennah.

-    Diggah Yalli  agleyta  kaat  hayya haa  marah dambi  macabaay ,dambittek  wohuk  addah  raqqa  ittam  isi naqoosak  isih faxa  marah  cabah. 48toh aayata.

-    Kaadu  Yalli  suurat  almaa-idak 72toh  aayatal  kah  iyyennah.

-    Diggah  yallat  agleyta  haa  num ,toysa  nummah Yalli  jannat  kaal carammoyseh, kaak  madab  kee  orbeyna gira, kaadu  isi nafsi  koroosannut  yudlume  mari  Yallih  digaalak  isi cataah qokla mara mali. 72 toh  aayata.

-    Kaadu  shirki  loowot  edde  tan,  rabe  mara kallacaanam kee  numtin wellitteey , numtin wellittet cato faxaanam, kaadu  keenih axbuux  haanam  kee  masgaada  keenih abaanam , kaadu  wohuk  kalah  taniimih.

-    Qunxa  shirkih tu  gactek: usuk  qhuraan  kitab  kee  hinnay  Yallih  farmoytih  sunnal  shirkil muggaqsimteemiy dabaqte  kinni, kinnih  immay  kaxxa shirkih  loowot  miyan, toh  taamoomik  tu  yoobulah  abaanama, kaadu Yallak  kalih iimil xiibitaanama, num  iyyah  innah,Yalli  faxeh  hebeltoyti  faxek  iyyek, hinnay wonnah tanim  iyyaanama, Yallih  farmoyti  racmat  kee  nagaynan Yallak  kay amol yanay, maggom siinih kak  meesitam qunxa  shirki  kinni  iyye. ( Acmad  baahe 5to  kitaabal 428 to galil, toh  kaa essereenih toh yoobula  kinni  iyye. tama cadiis  imaam Acmad  baahe.

Tabraanii kee beyhaqhi, ansaariiti Labiid baxa Macmuuduk  qande  le  gitak  baahen,Yalli  kay  taama yakcanay, kaadu  tabraani qande  le  gitak  baahe, Labiid  baxa Macmuuduk, Khadiid  baxa  Raafiqh  Yallih  farmoytak  baahe: Yallih  farmoyti  racmat kee  nagaynan Yallak  kay  amol yanay :Yallak  kalah tul   xiibite  num  toysa  nummah yallat  agleyta  heeh  iyye. Imaam Acmad  saciicik yan  gitak  baahe, Khattaab  baxa  Qumaarak  baahe  Yalli  kay  taama  yakcanay.
Kaadu  abuu  Daawuud   kee  Tirmizi  saciicik yan gitak  baahen ; Qumar baxa  Qabdalla, baahe  cadiisil Yallih  farmoytak   racmat  kee  nagaynan Yallak  kay  amol yanay, diggah Yallih  farmoytak  usuk  iyyeh ,Yallak  kalih  iimil xiibite  num  toysa  nummah usuk koroositeh, hinnay  yallat  agleyta  heeh  iyye: tama  cadiis  Bukhaari  baahe  adab  deqsita kitaabal  loowok 5757 too  cadiisile. kaadu  Yallih  farmoyti  racmat  kee  nagaynan  Yallak kay  amol  yanay  iyyeh:Yalli  faxeeh  hebeltoyti  faxek  maxcina ;kinnih  immay,Yalli faxeeh  tohuk  lakal  hebeltoyti  faxek  ixxica  iyye, Abuu  Daawuud   adab deqsita  kitaabal  baahe loowok 4980 – Acmad 5 to kitaabal baahe  loowok: 399 to, Abuu  Daawuud  saciicik yan  gital  baahe, kaadu  Yamaani  baxi Cuzeyfak  baahe  Yalli   kay  taama  yakcanay.

- Shirkik tama shirki  islaam diinik  koreenim keenil  mawaajibisa, kaadu  giral waaraanam  keenil  mawaajibisa, kinnih  immay  waajibik  yan  tawciidik  dudda  gutqah.

Sidocaytoh  shirkih  tu  gactek, usuk  qellita  shirki  kinni, tamahak  sumaq  Yallih farmoytih   maxco  kinni,Yallak  racmat  kee  nagaynan Yallak  kay  amol yanay, anu  yi  garil Masiici  dajjaal  fitnak  nabaamay  siinih  kak  meesita  siinih warsoo? Keenik   iyye. Yeey  neh  warisey Yallih  farmoytaw  iyyen,toh  qellita  shirki  kinni  keenik   iyye.
Num soolaah salat aba,tokkel isi fanah wagta  numut  isi salat bilqisah isi yablemkeh, Maagid  baxi  zuhdil  baahe  loowok 4204  Imaam  Acmad  3 to  kitaabak  30 hayto galil  baahe  Imaam  Acmad  isi  musnadal  baahe.
Kaadu  shirki  cagalah namma  ikkeh  kuraanam xiqtah:
- kaxxa  shirkii  kee  qunxa  shirki: qellita  shirkih tu  gactek  usuk  inkih  ken  gaaboysah ,toysa.
- kaxxa  shirkit  radah, munaafiqhiin  shirkih innah, diggah usun deedalal sinni nafsit qellisaanaah, yoobulah islaamaninno yaybulleen sinni nafsih aban meesih.
Kaadu  qunxa  shirki yoobulah innah yakkeh ,cadiisil  kah  taninnah, ansaariiti  Labiid baxi  Macmuud  cadiisiy  koh  tatrel, kaadu  Saqiid  abbah  cadiisiy  koh  cussuumel kah  yemeetennah, meqe  gita  kot  yasgooroweemih awlayti  Yalla  kinni.

الدرس الخامس
الإحسان
ركن الإحسان ، وهو : أن تعبد الله كأنك تراه ، فإن لم تكن تراه فإنه يراك .
5-Hayto  darsi
Maqaane
-Icsaan  rukni inkittu  kinni, woh  Yalla  tableh  innal  taqbudeemi, toysa atu  kaa yable num akke  waytek, diggah  usuk  koo yablehik.
الدرس السادس
شروط الصلاة
وهي تسعة :
الإسلام ، والعقل ، والتمييز ، ورفع الحدث ، وإزالة النجاسة ، وستر العورة ، ودخول الوقت ، واستقبال القبلة ، والنية .
6-Hayto  darsi
Salaatak shuruutu
Shuruut  sagaal yakke:  
1-    Muslimtu  takkeemi .

2-    Kasle  num takkeemi
.
3-    Umaanek  maqaane ittak  baxsah yan num takkeemi.

4-    Wado  sinna  isik kaltaama.

5-    Najaasa isik kaltaama.

6-    Qawrat  isik  tastureemi .

7-    Salat  wakti  culaama .

8-    Qhiblatat  tafkuneemi

9-    Niyattaama

Shuruut  kak  iyyaanam  abta  salat  kok  yamaquh  naharat  abtam  kok  faxximtam  kinni.  

الدرس السابع
أركان الصلاة
وهي أربعة عشر :
القيام مع القدرة ، وتكبيرة الإحرام ، وقراءة الفاتحة ، والركوع ، والاعتدال بعد الركوع ، والسجود على الأعضاء السبعة ، والرفع منه ، والجلسة بين السجدتين ، والطمأنينة في جميع الأفعال ، والترتيب بين الأركان ، والتشهد الأخير ، والجلوس له ، والصلاة على النبي  والتسليمتان .

7Hayto  darsi
Salaatak ruknitte:
- Arkaan  taban  kee  ferey  yakke. Arkaan usuk  salaatat  culan  waqdi  kinni  geytimam.
1 –Soolo: duuda  num  salaatah soolaama .
2 –Takbiirat alicraam baahaanama.
3 – Alcamdu yakriyeenimi.
4 - Rukuuq abaanama.
5 – Rukuuquk  lakal soolaanama.
6 – Malcina xagarah kummaataanama .
7 – Kummaatiyyak  moyya  fayya  haanama.
8 – Namma sujuudih  fanat  daffeyaanama.
9 – Abba haan taamoomil inkih dagom  idiyyi (xikki)iyyaanama.
10 – Tama  ruknitteh fan  itta  kattaysaanama.
11 – Ellecaboh attaciyya  abaanama .
12 – Ellecaboh  attaciyyah  daffeyaanama.
13 – Tet  addal Yallih farmoytal  racmat  kee  nagaynan oobisaanama.
14 – Ellecabol namma salaamat abaanama.

( faa-ida: )malcina xagar kak  innem : qarsaa  kee san  inki  adda  baaxol  haanama ,namma gulubuuy ,namma  gabah  gennaqtaa  kee  namma  ibih  feerarik addale  kabu baaxot  kafissi haanam kinni.
 
الدرس الثامن
 واجبات الصلاة
وهي ثمانية :
جميع التكبيرات غير تكبيرة الإحرام ، وقول : (سمع الله لمن حمده) للإمام والمنفرد ، ، وقول : (ربنا ولك الحمد) للكل ، وقول : (سبحان ربي العظيم) في الركوع ، وقول : (سبحان ربي الأعلى) في السجود ، وقول : (رب اغفر لي) بين السجدتين ، والتشهد الأول ، والجلوس له .

8-Hayto  darsi:
 Salaatak waajibih  taniimi
Waajib  bacaar  yakke:
1 – Takbiiratul icraamak kalih takbiiratwa  inkih abaanama.
2 – Samiqallaahu liman camidah  itta  maxco  iyyaanama, imaam tekkek  hinnay dibuk yan num  tekkek.

3 – Rabbanaa walakal camdu  itta  maxco inkih  iyyaanama.
4 – Rukuuqul subcaana Rabbiyal qaziim itta  maxco  iyyaanama.
5 – Kummaatan  waqdi  subcaana Rabbiyal  aqlaa  itta  maxco  iyyaanama.
6 – Namma sujuudih  fanal  Rabbi  aqhfirlii itta  maxco iyyaanama .
7 – Naharsi attaciyya  abaanama.
8 – Kaadu  teetih  aban daffeyna  abaanama.


 
الدرس التاسع
بيان التشهد
وهو أن يقول :
(التحيات لله ، والصلوات ، والطيبات ، السلام عليك أيها النبي ورحمة الله وبركاته ، السلام علينا وعلى عباد الله الصالحين ، أشهد ألا إله إلا الله ، وأشهد أن محمدا عبده ورسوله) .
ثم يصلي على النبي  ويبارك عليه ، فيقول : (اللهم صل على محمد ، وعلى آل محمد ، كما صليت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم ، إنك حميد مجيد ، وبارك على محمد ، وعلى آل محمد ، كما باركت على إبراهيم ، وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد) .
ثم يستعيذ بالله في التشهد الأخير من عذاب جهنم ، ومن عذاب القبر ، ومن فتنة المحيا والممات ، ومن فتنة المسيح الدجال ، ثم يَتَخير من الدعاء ما شاء ، ولا سيما المأثور من ذلك ، ومنه :
(اللهم أَعِني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك ، اللهم إني ظلمت نفسي ظلما كثيرا ، ولا يغفر الذنوب إلا أنت ، فاغفر لي مغفرة من عندك ، وارحمني إنك أنت الغفور الرحيم) .
أما في التشهد الأول فيقوم بعد الشهادتين إلى الثالثة في الظهر والعصر والمغرب والعشاء ، وإن صلى على النبي  فهو أفضل ؛ لعموم الأحاديث في ذلك ، ثم يقوم إلى الثالثة .

9-Hayto  darsi :
Attaciyya baxxaqqa
attaciyyak  baxxaqqa : num  iyyaama:

-Attaciyyaatu lillah, wassalaawaatu,  wattayyibaatu, assalaamu qaleyka ayyuhannabiyyu waracmatullaahi wabarakaatuh, assalaamu qaleynaa waqalaa qibaadillaahi saaliciin, ash hadu  allaa  ilaaha  illallaah wa ashadu anna Mucammadan qabduhuu  warasuuluhu  iyyaama.

-Tohuk  lakal Yallih  farmoytal  racmat  kee  barkat oobisa, tokkel iyyah, allaahumma salli qalaa Mucammad waqalaa aali Mucammad, kamaa  salleyta qalaa  Ibraahiima, waqalaa  aali Ibraahiima innaka camiidun majiid, wabaarik qaala Mucammad, waqalaa  aali  Mucammad, kamaa baarakta qalaa  Ibraahiima, waqalaa aali Ibraahiima  innaka camiidun majiid.

Tohuk lakal ellecaboh attaciyyah addal  jahannam girah digaalaa  kee  qhabri digaalaay, manoo  kee  rabi mokkorooy masiici dajaal fitnak koo  magansita  iyya, tohuk  lakal dooqak  isih  faxa  dooqa  abay, amahak Yallih  farmoyti  abe  dooqa  abaanam aysuk raqta. Tama dooqa  attaciyyat  edde  tan, toh: allaahumma aqinnii qalaa zikrika washukrika  wacusni qibaadatika, allaahumma innii zalamtu nafsii zulman kasiiraa, walaa yaghfiru azzunuuba illaa anta faghfirlii maghfiratan min qindika, warcamnii innaka antal  hafuuru^raciim.

-Naharsi  attaaciyyah  addah  tu  gactek, namma shaadatih  maxcoh lakal sidoccayto rakqatah  soolay, dohri  salat  kee  qasriiy maqhrib  kee qishal, namma shaadatih lakal, Yallih farmoytal racmat kee  nagaynan oobissi heeh soolam aysuk  raqta, tohul  cadiisaat yemeeteemih sabbatah, tohuk  lakal sidoccayto  rakqatah soola.

 
الدرس العاشر
سنن الصلاة
ومنها :
1-    الاستفتاح .
2- جعل كف اليد اليمنى على اليسرى فوق الصدر حين القيام ، قبل الركوع وبعده .
3- رفع اليدين مضمومتي الأصابع ممدودة حذو المنكبين أو الأذنين عند التكبير الأول ، وعند الركوع ، والرفع منه ، وعند القيام من التشهد الأول إلى الثالثة .
4- ما زاد عن واحدة في تسبيح الركوع والسجود .
5- ما زاد على قول : (ربنا ولك الحمد) بعد القيام من الركوع ، وما زاد عن واحدة في الدعاء بالمغفرة بين السجدتين .
6- جعل الرأس حيال الظهر في الركوع .
7- مجافاة العضدين عن الجنبين ، والبطن عن الفخذين ، والفخذين عن الساقين في السجود .
8- رفع الذراعين عن الأرض حين السجود .
9- جلوس المصلي على رجله اليسرى مفروشة ، ونصب اليمنى في التشهد الأول وبين السجدتين .
10- التورك في التشهد الأخير في الرباعية والثلاثية وهو : الجلوس على مقعدته وجعل رجله اليسرى تحت اليمنى ونصب اليمنى .
11- الإشارة بالسبابة في التشهد الأول والثاني من حين جلس إلى نهاية التشهد وتحريكها عند الدعاء .
12- الصلاة والتبريك على محمد ، وآل محمد ، وعلى إبراهيم ، وآل إبراهيم في التشهد الأول .
13- الدعاء في التشهد الأخير .
14- الجهر بالقراءة في صلاة الفجر ، وصلاة الجمعة ، وصلاة العيدين ، والاستسقاء ، وفي الركعتين الأوليين من صلاة المغرب والعشاء .
15- الإسرار بالقراءة في الظهر ، والعصر ، وفي الثالثة من المغرب ، والأخيرتين من العشاء .
16- قراءة ما زاد عن الفاتحة من القرآن ، مع مراعاة بقية ما ورد من السنن في الصلاة سوى ما ذكرنا ، ومن ذلك : ما زاد على قول المصلي : (ربنا ولك الحمد) ، بعد الرفع من الركوع في حق الإمام ، والمأموم ، والمنفرد ، فإنه سنة ، ومن ذلك أيضا : وضع اليدين على الركبتين مفرجتي الأصابع حين الركوع .
10- Hayto  darsi:
salaatak sunnaani
Salat  sunnaani  is:
 1-Naharak  salaatat culan waqdi  aban dooqa.

 2 – Soolan waqdi  rukuuquk nahar  kee  kaak  lakal migdi gabah  gennaqta  guri gabah bagul  haanama gaba aliilik  bagul  haak.

3 – Namma  gabah  feeraari itta  fanah abbaxuk  ruubak  fayya  haanama, namma sunkuh missa  akkee  kee  hinnay, namma aytih  missal fayya  haanama, naharak  icraam takbiirat aban  waqdii  kee  rukuuq  kee  rukuuquk amo fayya  haan  waqdiiy, naharsi attaciyyak sidoccayto  rakqatah  soolan waqdi  inkih gaba  fayya  haanama.

4 – Tasbiic  rukuuq  kee  sujuudul  inki addak  ossaanam sunna kinni.
5 – Rukuuquk  sooleek  lakal  rabbanaa walakal camdu  itta  maxcot  ossaanama, kaadu namma  sujuudih  fanal  aban  dooqal  inki  addak  ossaanam sunna  kinni.

6 – Rukuuqul  moyya  xiiron missal  haanama.

7 – Sujuudul  namma  tobdo  namma  gambik fakka haanam kee bagu namma  reeqarek (xeeqarek) fakka  haanama, kaadu  namma  reeqare  namma  sarbak  fakaanama   sujuudul.

8 – Namma  gaba  baaxok  fayya  haanama  sujuud  aban  waqdi.

9 – Salat  aba  num  naharsi attaciyyaa  kee  namma  sujuudih  fanal  aba  daffeynal  guri iba  fidisak  kaal  daffeyaah , migdi  ibih  xibqi soolisaama.

10 – Affara  rakqat  akkee  kee  sidiica  rakqat  yakke  salaatal  ellecaboh Attaciyyah daffeyan waqdi xoggah  daffeyaanama,is  tawarruk  daffeyna  deqsitta. “ toh  guri iba migdi  ibak  guba  haanaah , migdi  ibih  xibqi  soolisaanama.

11 – Naharsi  attaciyyaa  kee  nammay  haytoh  attaciyyah  daffeya  waqdi  attaciyyak umurruqqu  iyyam  fanah  cangoyseena  deqsitta  feerat  ascossi   abak  tet  yasgayyay dooqa  aba  waqdi.

12 – Racmat  kee  barkat  nabii  Mucammad  kee  kaal  yeemene  maral  oobisaanama, kaadu  nabii  Ibraahim kee  kaal  yeemene  maral  naharsi attaciyyal  racmat  kee  barkat oobisaanama.

13 – Ellecaboh  attaciyyah  addal  dooqa  abaanama.

14 – Subci  salat  kee  gumqattaay, namma  qiidih  salaataay  robti  efeqyah  aban salat  kee  maqhrib  kee  qisha salaatak  naharsi  namma  rakqatal  kiraate  fayya  haanama.

15 – Dohri  salat  kee  qasriiy  maqhribik sidocayto  rakqat  kee  qisha salaatak  ellecabo namma  rakqatal  tama  rakqatittel  inkih xongolo  aysabbeekal  qellut yakriyeenimi.
16 – Qhuraanak suurat  al faaticak  maggo  suura  yakriyeenimi,kaadu  salat  sunnaanik  raqteemiy  temeeteh  tani  dacrissamalluk, tama  edde  yabnem  koh  raqtuh , wohuk  salat  aba  numih  maxco  maggoh “ woh  rabbanaa  walakal  camdu   iyyaanama” rukuuquk amo  fayya   haan   waqdi, nummah  imaamaay, maamuntaay  dibuk  yan  num  inkih  tet iyyaanam  toh  sunna  kinni , kaadu  wohut  edde  tan   namma  gaba  namma  gulubul haanam, gaba  feeraarih fan  sittak  fakak.

الدرس الحادي عشر
 مبطلات الصلاة
وهي ثمانية :
1- الكلام العمد مع الذكر والعلم ، أما الناسي والجاهل فلا تبطل صلاته بذلك .
2- الضحك .
3- الأكل .
4- الشرب .
5- انكشاف العورة .
6- الانحراف الكثير عن جهة القبلة .
7- العبث الكثير المتوالي في الصلاة .
8- انتقاض الطهارة .

    
11Hayto  darsi
Salat  bayissaama
Salat bayissam bacaar takke :
1-    Kassitak   aaxaguk  loowitik  aban yab salat baysah, hawweene  num  kee  iggima le numuh  tu gactek  tohuh  salat  keenik  mabaya .
2-    Asal  salat baysah.
3-    Makmo  salat  bayissah.
4-    Maqub   salat  baysah.
5-     Salaatat  anuk  qawrat  yumbulleek salat  bayah.
6-    Qhiblat  le  kabuk  maggom  makkiimeenik salat  bayah.
7-    Itta   kataata  angoyyi  salat  addat  maggom  abaanam  salat  bayissah.
8-    Wado  baytek  salat  bayah.

الدرس الثاني عشر
شروط الوضوء
وهي عشرة :
الإسلام ، والعقل ، والتمييز ، والنية ، واستصحاب حكمها بأن لا ينوي قطعها حتى تتم طهارته ، وانقطاع موجب الوضوء ، واستنجاء أو استجمار قبله ، وطهورية ماءه وإباحته ، وإزالة ما يمنع وصوله إلى البشرة ، ودخول وقت الصلاة في حق من حدثه  دائم  والترتيب.
                    12Hayto  darsi
    wadok  shartitte            
Wadok  shartitte  is  taban  takke:
1-    Islamtu   yakkeenimi.

2-    kasle  num  yakkeemi

3-    Tu  ittak  baxsa  num  yakkeemi.

4-    Niya baahaanama, kaadu niya  udurrusaanam  waajib  kinni, wadok  gaba  kalla haanam  fanah  niya  argiqe  waanama.
5-    Kaadu wado kaal waajibissam kaak  taggiriqqeemi.

6-    Wadok   naharat  leet  taahir  abee  kee  xeetit  taahir  abe  yakkeenimi.

7-    Edde  waddoowa  lee  taahirik  taniih  calaalik  tan  lee  takkeemi.

8-    Lee xagar gufe kaltam xagaral  aallewaanama.

9-    Wado  sinna  umman  tabbixeh  tan  num  yekkek salat wakti culekal  waddoysitewaama

   10-Wado tama  elle taninnal  itta  kattaysaanama
                     
                    الدرس الثالث عشر
                      فروض الوضوء
وهي ستة :
غسل الوجه ومنه المضمضة والاستنشاق ، وغسل اليدين مع المرفقين ، ومسح جميع الرأس ومنه الأذنان ، وغسل الرجلين مع الكعبين ، والترتيب ، والموالاة . ويستحب تكرار غسل الوجه ، واليدين ، والرجلين ثلاث مرات ، وهكذا المضمضة ، والاستنشاق ، والفرض من ذلك مرة واحدة ، أما مسح الرأس فلا يستحب تكراره كما دلت على ذلك الأحاديث الصحيحة .

                               13 Hayto  darsi                 
                            wadok  farditte               
Wadok  farditte   is  lecey  takke:
1-    Fooca kaqlisaanamat edde tan af  rukaanam kee  sanat  lee  ruubaanam.

2-    Namma  gaba  cusulu  fanah  kaqlisaanama.

3-    Kaadu  amo  inkih  duugaanama , namma  ayti  edde  anuk.

4-    Namma  iba  xukquno  fanah  kaqlisaanama.

5-    Wado    itta  kataysaanama.

6-    Wado  itta  kattaysaanama  ama  elle  amma  itte  gurral.

-Fooci  kaqalsoo  kee  namma gabaay, namma  iba  inkih   sidiica  adda  kaqlisaanam  kacanu le , kaadu  wonnah   af  rukaanam   kee  sanat  lee  ruubaanama, wadok  fardi    inki  adda  kaqlisaanama, amoh  tu  gactek   duugo  gacaa  gacsaanam  kacanu mali, saciicik tan cadiiswa  elle  tescesseennal.
                          الدرس الرابع عشر
 نواقض الوضوء
وهي ستة :
الخارج من السبيلين ، والخارج الفاحش النجس من الجسد ، وزوال العقل بنوم أو غيره ، ومس الفرج باليد قبلا كان أو دبرا من غير حائل ، وأكل لحم الإبل ، والردة عن الإسلام ، أعاذنا الله والمسلمين من ذلك .
تنبيه هام : أما غسل الميت : فالصحيح أنه لا ينقض الوضوء ، وهو قول أكثر أهل العلم ؛ لعدم الدليل على ذلك ، لكن لو أصابت يد الغاسل فرج الميت من غير حائل وجب عليه الوضوء .
والواجب عليه ألا يمس فرج الميت إلا من وراء حائل ، وهكذا مس المرأة لا ينقض الوضوء مطلقا ، سواء كان ذلك عن شهوة ، أو غير شهوة في أصح قولي العلماء ما لم يخرج منه شيء ، لأن النبي  قبل بعض نسائه ثم صلى ولم يتوضأ .
أما قول الله سبحانه في آيتي النساء ، والمائدة : {  أو لامستم النساء } ( ) [ النساء : 43 ] [ المائدة : 6 ] ، فالمراد به : الجماع ، في الأصح من قولي العلماء ، وهو قول ابن عباس رضي الله عنهما ، وجماعة من السلف والخلف . والله ولي التوفيق .

14Hayto  darsi
Wado  bayissaama
Wado  bayissam   lecey  takke.

1-    Namma  gitak  tewqeemi ( salaf  kee  fooci  qawrat   kinnuk ).

2-    Qaxumah  taniimiy najaasak  taniy  xagarak  tawqe  wado  bayissah

3-    Kas  kok  gexaama: xiinit  gexek  hinnay  wohuk  kalah  taniimit  gexek.  

4-    Qawrat  gabah  xagaanama :fanat  tu  aalle  kalah  fooci  qawrat  tekkek  hinnay  salafti qawrat  tekkek  xagaanama.

5-    Kaadu  gaali  cado  yakmeenimi.

6-    Islaam  diinik  korraaqaanama :Yalli  wohuk   nee  kee  Muslimiin  inkih catay.

7-    Faxxiimah yan  garci   kalootu.

8-    Rabe   num  kaqlise  numuh tu  gactek, tokkel  woo  kaqalso  wado  kaak   mabayissa( saciicik yan  cadiisil. ) tama  maxco  maggo qulamah  maxco kinni, tamahal  daliil anee  waamih sabbatah, kinnih immay rabe num  kaqlisa  numih gaba  rabe  numih  qawrat  fanat  tu  maleh  xagtek  waddoowam  kaal  waajib kinni, kaadu  rabe  numih qawrat  kee  gabak  fanat  tu hee  kalah  xage  waam  kaal  tan, kaadu  wonnah  say  num  annaak  xagaanam  wado  mabayissa, niyak  xagay  hinnay  niyak  xagewaay, qulamak saciicik tan  maxcol, too  waqdi  labnak  tu  kaak  awqe  waytek, toh  kah   kinnim  Yallih  farmoyti  racmat  kee nagaynan Yallak  kay  amol  yanay, isi  agabuk  garab  fugutak  suge, tohuk  lakal  waddoowe  kalah  salat  abak  suge, Yallih  maxco suurat annisaa kee  suurat  al maa-idal kah temeetennah, “awlaa  mastumunnisaa” edde  faxem  say  numul  arbaanama: qulamak saciicik tan  maxcol, woh  Qabbaas  baxi  Qabdalla  maxco  kinni, Yalli   ken  taama  yakcanay, kaadu  naharsi  maraay  ellecabo  marak  butta  bahte  meqe  gital.
الدرس الخامس عشر
التحلي بالأخلاق المشروعة لكل مسلم
ومنها :
 الصدق ، والأمانة ، والعفاف ، والحياء ، والشجاعة ، والكرم ، والوفاء ، والنزاهة عن كل ما حرم الله ، وحسن الجوار ، ومساعدة ذوي الحاجة حسب الطاقة ، وغير ذلك من الأخلاق التي دل الكتاب أو السنة على شرعيتها .

15Hayto  darsi
Kulli  muslimti faxxiimah yan caalat  maqaane  yaalleemi  :
-Kulli  muslimti  yaallem faxxiimah  yan  caalata;
- woo  caalat  usuk
Nummaa kee  amaanataay, tuk  xaggursumaanam  kee  caya ( wacarriyi), yaalleenim kinni. kaadu  agiirannuu kee mattacooy xagana  duudusaanama, kaadu  Yalli  carammossu  heemik  inkih  saytunnoowaah   meqe  cuggaytiinuu  kee  caagid  le  numuy  ceyte  sinni  duddal  kaa cataama, wohuk  kalah  yan  caalatay  Yallih  kitab  kee  Yallih  farmoytih  sunna  elle  tescessee innal  abaanam  kak  faxximtam  kinni.
                            الدرس السادس عشر
التأدب بالآداب الإسلامية
ومنها :
السلام ، والبشاشة ، والأكل باليمين والشرب بها ، والتسمية عند الابتداء ، والحمد عند الفراغ ، والحمد بعد العطاس ، وتشميت العاطس إذا حمد الله ، وعيادة المريض ، واتباع الجنائز للصلاة والدفن ، والآداب الشرعية عند دخول المسجد ، أو المنزل والخروج منهما ، وعند السفر ، ومع الوالدين ، والأقارب والجيران ، والكبار والصغار والتهنئة بالمولود ، والتبريك بالزواج ، والتعزية في المصاب ، وغير ذلك من الآداب الإسلامية في اللبس والخلع والانتعال .


      16Hayto  darsi
             Islaam  adabih  adbimaanama
Islaam  adabih  adbimaanama:
- Woh  salaamaqle  abaanam  kee  farcat  luk  garaanama, kaadu migdi  gabah yakmeeniih teetih  yaaqubeenimi,tu  xagaanam  qembisan  waqdi  bismillah iyyaanam ,kee  gaba kalan  waqdi  alcamdulillaah  iyyaanama,  kaadu  sano [ islice] lakal alcamdu  lillaah  iyyaanam  kee  santé  num  alcamdullaah  iyyek ,Yalli  koh  racmatay  kaah iyyaanama, kaadu  biyaakita  num  gufaanam  kee  rabek  salat  kaal  abaanam  kee   kay  jinaada   kataataanaah  kaa  yagooqeenimi , kaadu  shariiqah  adabi,  masgid culan  waqdii  kee  qari  culan waqdiiy  ken  nammayak  yawqen  waqdi, kaadu   safarah  yanin  waqdii  kee  namma  xaleyna luk  yanin  waqdii  kee  ramadah  kol  xayi  maraay  cuggaane  luk  tan  waqdi . kaxxa  maraay, qunxa  maraa, kee  baxi  kah  yooboke  numuh  tahniyat  abaanam  , kee  digbe  numuh  barkat  dooqa  kaah  abaanama,kaadu  rabi  musiiba kaat  takkek  taqziya  kaah  abaanama, wohuk  kalah  raqte  islaam  adabik  sara  sartan  waqdiiy   sara  yayyaaqen  waqdii  kee  kebella  siiban  waqdiiy  tet  ibat  hayta  waqdi  tamah  inkih  faxxiimah  yan  adabi  kinni .
الدرس السابع عشر
 التحذير من الشرك وأنواع المعاصي
ومنها :
السبع الموبقات (المهلكات) وهي : الشرك بالله ، والسحر ، وقتل النفس التي حَرم الله إلا بالحق ، وأكل الربا ، وأكل مال اليتيم ، والتولي يوم الزحف ، وقذف المحصنات الغافلات المؤمنات .
ومنها : عقوق الوالدين ، وقطيعة الرحم ، وشهادة الزور ، والأيمان الكاذبة ، وإيذاء الجار ، وظلم الناس في الدماء ، والأموال ، والأعراض ، وشرب المسكر ، ولعب القمار- وهو : الميسر- والغيبة ، والنميمة ، وغير ذلك مما نهى الله  عنه ، أو رسوله  .

 

 

                 17Hayto  darsi
Shirkii  kee  umaaneena  celli  haytaamak (meesitaanama)  cibbarsimaanama:
Shirkii kee umaaneena celli haytaamak cibbrasimaanama :
-wohut  edde  tan malcinaamay koo  finqissay girat  koo  qidda, woh : Yallat  agleyta  haanam  kee  babaay,  cakki  akke waytek  Yalli  qidaanam  caraamu  kak  abe  nafsi  qidaanama, kaadu  riba  maalu  yakmeenim  kee  qayxiixa  maalu yakmeenimi,kaadu  koros  qeebit  muslimiin marra  hayta  waqdi  kudak  derre  cabaanama.
Kaadu  moominiinih  yan  agabuy  garcit  yani  dalwa  abeeni  axcuk  ken  xaafaanama.
 Kaadu  wohut  edde  tan, namma  xaleynah  amqe  waanam  kee  ramad  le mara  yargiqeenim ,  kaadu  aaxige  waanamah  sumaq  yakkeenimi, kaadu  diraabah  aban  xiibaa  kee  cuggaane ada  abaanamaay  qabal  kee  maaluuy  yaabal  sinam  yadlumeenimi, kaadu  koo  taskirisem yaaqubeenim  kee  kammaar  digraanama( woh  meysar deqsita  digiri), kaadu  camii  kee sinam  ittal  haanama, wohuk   kalah Yalli  sinam  kak  waaseemi; hinnay  kay  farmoyti   sinam  kak  waasem  kinni.

الدرس الثامن عشر
 تجهيز الميت والصلاة عليه ودفنه
وإليك تفصيل ذلك :
يشرع تلقين المحتضر : (لا إله إلا الله) ؛ لقول النبي  { لقنوا موتاكم : لا إله إلا الله } ( ) رواه مسلم في صحيحه ، والمراد بالموتى في هذا الحديث : المحتضرون ، وهم من ظهرت عليهم أمارات الموت .
18Hayto  darsi
Rabe  num  rubsuusaanam  kee  salat  kaal  abaanaah  kaa  yagooqeenimi
Tamahak  baxxaqqa  tah  teeti:
-    1Hayto :  rooci  kak  yawqem  faxah  yan  numuh  abaanam  faxximtaama;  laa ilaaha  illallaah itta  maxco  afat  kaah  haanama, Yallih  farmoyti  racmat  kee  nagaynan Yallak  kay  amol  yanay , siinik  raba  marah  laa   ilaaha  illallaah itta  maxco  afat  keenih   hayisa  iyye: Muslim  isi  saciicih  addal  baahe,tama  cadiisih  addal  rabe  marat  faxem  rabi  edde  xayyoowe   numuy   rooci  le  kinni, woh   rabuwaamih  asta   elle  tumbullee  num  kinni.
ثانيا: إذا تيقن موته أغمضت عيناه وشد لحياه
لورود السنة بذلك .
-    2Hayto : Rabem  ismitti  kaak  haan  waqdi ,  namma  inti  kaak  alfaanaah , deben kaak  yaxeenimi, tama  Yallih  farmoytih  sunnal  elle  temeetennal.
ثالثا: يجب تغسيل الميت المسلم إلا أن يكون شهيدا مات في المعركة
فإنه لا يغسل ولا يصلى عليه ، بل يدفن في ثيابه ؛ لأن النبي  لم يغسل قتلى أحد ولم يصل عليهم .
-    3Hayto:  Muslimtuh  anuk  rabe  num  kaqlisaanam waajibik  tan, koros  qeebit  shahiidih  rabe  num  yekkek  hinna  immay, toysa  diggah  kaa  makaqlisaanaay salat  kaal  maaban, kinnih  immay  usuk  edde   rabe   kay  sarat  edde  kaa  yagooqen,  toh  kah  kinnim  Yallih farmoyti  racmat  kee  nagaynan Yallak  kay   amol  yanay, ucud qeebit  rabe  mara  makaqlisinnaay  salat  keenil  maabinna.
رابعا: صفة غسل الميت
أنه تستر عورته ، ثم يرفع قليلا ويعصر بطنه عصرا رفيقا ، ثم يلف الغاسل على يده خرقة أو نحوها فينجيه بها ، ثم يوضئه وضوء الصلاة ، ثم يغسل رأسه ولحيته بماء وسدر أو نحوه ، ثم يغسل شقه الأيمن ، ثم الأيسر ، ثم يغسله كذلك مرة ثانية وثالثة ، يمر في كل مرة يده على بطنه ، فإن خرج منه شيء غسله ، وسد المحل بقطن أو نحوه ، فإن لم يستمسك فبطين حر ، أو بوسائل الطب الحديثة ؛ كاللزق ونحوه .
ويعيد وضوءه ، وإن لم ينق بثلاث زِيد إلى خمس ، أو إلى سبع ، ثم ينشفه بثوب ، ويجعل الطيب في مغابنه ، ومواضع سجوده ، وإن طيبه كله كان حسنا ، ويجمر أكفانه بالبخور ، وإن كان شاربه أو أظفاره طويلة أخذ منها ، وإن ترك ذلك فلا حرج ، ولا يسرح شعره ، ولا يحلق عانته ، ولا يختنه ؛ لعدم الدليل على ذلك ، والمرأة يضفر شعرها ثلاثة قرون ، ويسدل من ورائها .

 

-    4Hayto: Rabe  sehaadaytu   elle  kaqlisan  gurra: naharak  qawrat  kaak yasturen, tohuk  lakal  dagom  fayya  kaa  haak  bagut  caalih  kaak xukkutan, bagut tanimkaak  tawqemkeh, tohuk  lakal  kaa  kaqlisa sahdayti  gabat  soro  culsee  kee  wohuk  kalah  tanim  culse  yakkeemi; teetit  kay  xagarak  tewqem  edde  kalamkeh najaasak.  , tohuk  lakal  salaatah  aban  wadoh  innah  tan  wadoh  kaa  waddoysaanama,  tohuk lakal  amoo  kee  deben  lee  kee  kusrat  kaak  kaqlisaanama, hinnay  wonnah  taniimit  kaa  kaqlise yakkeenimi, tohuk  lakal  tamannal  nammey haytoh  addaa  kee  sidoccaytoh  adda  kaa   kaqlisaanama, kulli  adda  bagul  gaba  kaak  beyaanama, tokkel  baguk  tu  kaak  tewqek  dibuk  wokke   kaqlisan , tu  kak  tewqe  arac  tuut  akkee  kee  wonnah  taniimit  alfe  yakken , tokkel  woo  tuut  tawqem  ayseede  week   niqin  kalla  edde   hoonay , hinnay  xaktar  duyyeey   qusbat  yayseedoonay  xagarat  kaftam  tekkek , wohuk  kalah tanim  tekkek; kaadu  woo  waqdi  wado  kaah  qagsoonay, tama sidiica kaqalsot saytunnoowe  week   koona  addaay  ,hinnay  malcina  adda  fanah  osse  yakkoonay, tohuk  lakal  xagar  sorot  kaak  kafsoonay, tohuk  lakal  suruy  meqem  xagarak  xambaqimta  aroocaa  kee  sujuud  aroocat   kaak  haanama, kaadu  suruy  meqem xagaral   inkih  kaak  haanam  taysem  kinni, kaadu  kay  kafan  qirtot  qiirisaanama; kaadu  footima (iroh  arrobtih  bagul  yan  xogor  kinnuk) xogor  kee  lifiiqa  kaak  texxeerek  kaak  kaloonay, hinnay  woh   kaleweenik  gibdaabinah  lem  mali; kaadu  xogor  kaak  file  waanaah  sambo  xogor  kaak  moole  waanaah, solot  kaah  abe  waanama; tamah  abaanamal dalil aneewaamih  taagah, (sabbatah) rabtem  say  num   tekkek   amo  xogor  sidiica  ikkel  baxissi  haanaah, derre  le  kabuk  teetik  oobak  caban.
خامسا: تكفين الميت
الأفضل أن يكفن الرجل في ثلاثة أثواب بيض ليس فيها قميص ولا عمامة ، كما فعل بالنبي  يدرج فيها إدراجا ، وإن كفن في قميص وإزار ولفافة فلا بأس .
والمرأة تكفن في خمسة أثواب : درع ، وخمار ، وإزار ، ولفافتين . ويكفن الصبي في ثوب واحد إلى ثلاثة أثواب ، وتكفن الصغيرة في قميص ولفافتين .
والواجب في حق الجميع ثوب واحد يستر جميع الميت ، لكن إذا كان الميت محرما فإنه يغسل بماء وسدر ، ويكفن في إزاره وردائه أو في غيرهما ، ولا يغطى رأسه ولا وجهه ، ولا يطيب ؛ لأنه يبعث يوم القيامة ملبيا ، كما صح بذلك الحديث عن رسول الله  وإن كان المحرم امرأة كفنت كغيرها ، ولكن لا تطيب ، ولا يغطى وجهها بنقاب ، ولا يداها بقفازين ، ولكن يغطى وجهها ويداها بالكفن الذي كفنت فيه ، كما تقدم بيان صفة تكفين المرأة .
-    5Hayto: rabe  sahdaytu  kafnisaanama: Muxxoh  aysuk  raqtam  lab  num  qado sidiica  saroy  kamis  kee   qumaamat  aalle  waytat  kafnisaanama, Yallih  farmoytak kah  aben  innah, edde  suge  sartanak  foyyah  kaa  caban, kaadu   kamis  kee  tikya  saroo  kee  kaa  edde  xambaqan  kaxxa  sarot  kaa  kafnisaanam kaltam  mali.
-    Kaadu  say  num  koona  sarot  kafnisan,  kurtaa  kee  amo  musaanaay  tikya  sarooy namma   kaxxa  saroy  tet   edde  xambaqaana  kinni , kaadu  qunxa  awka  inki  saro akkee   kee  sidiica  sarot  kaa  kafnise yakken, qunxa  say  awkà  kurtaa  kee  namma saroy  tet  edde  xambaqaanat  kafnisan, tamahak  waajib   inkih  inki  saroy  rabe sahdaytih  xagar  inkih  tasture  kinni. Kinnih  immay  rabe  num  cajji  icraamat  anuk rabek,  tokkel  diggah  lee  kee  kusrat  kaa  kaqlisan,  kaadu  kay  tikya  saroo  kee  kay  sunkuh  sarot edde  kaa  kafnisan, hinnay wohuk kalah taniimit kaa  kafnisaanama.

-     too  waqdi  amoo  kee  fooca  kaak  malfaanaay , suruy  meqem  kaal mahaan (cajjil rabe num  kinnuk),  toh  kah  kinnim  usuk  qhiyaamah  ayro  labbeyka  allaahumma  labbeyka  axcuk  ugta , Yallih  farmoytih  cadiisil  kah  temeetennah  racmat  kee  nagaynan Yallak  kay  amol yanay,  cajji  icraamat  anuk  rabtem  say  num  tekkek  icraamat  anneewa  marih innal  tet  kafnisan  inkih  tet  xagar  asturak ,  kinnih  immay  suruy  meqem  teetil  mahaan, kaadu  foocat  kafta  sarot  fooca  teetik  mayasturaanaay  namma  gabat  culsan  oloh  innah  tanim  gabat  teetik  maculsan, kinnih  immay  foocaa  kee  gaba  teetik  tet  edde  kafnisan  kafanat  edde  teetik  qellisoonay, say  numut  aban  kafnisiyyal baxxaqqal  koh  kah  taturtennah.
سادسا: أحق الناس بغسله والصلاة عليه ودفنه
أحق الناس بغسله والصلاة عليه ودفنه : وصيه في ذلك ، ثم الأب ، ثم الجد ، ثم الأقرب فالأقرب من العصبات في حق الرجل .
والأولى بغسل المرأة : وصيتها ، ثم الأم ، ثم الجدة ، ثم الأقرب فالأقرب من نسائها ، وللزوجين أن يغسل أحدهما الآخر ؛ لأن الصديق  غسلته زوجته ، ولأن عليا  غسل زوجته فاطمة رضي الله عنها .

-    6 Hayto: Sinaamak  kaa  kaqlissaah salat  kaal  abaanam kee  kaa  yagooqeenim cakkisittam : wohuh  usuk  farriime numu: tohuk  lakal  abba, tohuk  lakal  kaxxa abba, tohuk  lakal  ramadah  kaal  xayi  mara, tokkel  usuk  lab  num  yekkek  kay ramadak   kaal  xayi  mara  cakkisittam.
-    Kaadu  say  num  kaqlisa  marak  aysuk  raqtam: is  farrimte  say  numu , tohuk  lakal ina , tohuk  lakal  aboyya, tohuk  lakal  tet  say  marak  xaynah  xayuk  teetil  raaqinnaanih  say  mara , kaadu  barraa  kee  baqalak  mariiy  mara  keenik  kaqlisah, toh  kah  kinnim  Abuubakar  assiddiiqh Yalli  kay  taama  yakcanay ; kay  barra  kaa  kaqlisse. Kaadu  Qali  Yalli  kay  taama  yakcanay  isi  barra  Faatuma  kaqliseh Yalli  tet  taama  yakcanay.
سابعا: صفة الصلاة على الميت
يكبر أربعا ، ويقرأ بعد الأولى : الفاتحة ، وإن قرأ معها سورة قصيرة أو آية أو آيتين فحسن ؛ للحديث الصحيح الوارد في ذلك عن ابن عباس رضي الله عنهما ، ثم يكبر الثانية ويصلي على النبي  كصلاته في التشهد ، ثم يكبر الثالثة ، ويقول : (اللهم اغفر لِحينا وميتِنا ، وشاهدنا وغائبنا ، وصغيرنا وكبيرنا ، وذَكَرِنا وأنثانَا ، اللهم من أحيَيتَهُ منا فأحيه على الإسلام ، ومن توفيته منا فَتَوَفهُ على الإيمان ، اللهَم اغفر له ، وارحمه ، وعافه ، واعف عنه ، وأكرِم نُزُلَه ، وَوَسع مُدخَلَه ، واغسله بالماء والثلج وِالبرد ، ونقه من الخطايا كما ينقى الثوب الأبيض من الدَنس ، وأبدلهُ دارا خيرا من داره ، وأهلا خيرا من أهله ، وأدخله الجنة ، وأعذه من عذاب القبر ، وعذاب النار ، وافسح له في قبره ، ونور له فيه ، اللهم لا تَحرمنَا أجره ولا تُضِلنا بعده) ، ثم يكبر الرابعة ، ويسلم تسليمة واحدة عن يمينه .
ويستحب أن يرفع يديه مع كل تكبيرة ، وإذا كان الميت امرأة يقال : (اللهم اغفر لها . . ) إلخ ، وإذا كانت الجنائز اثنتين يقال : (اللهم اغفر لهما . . . ) الخ ، وإن كانت الجنائز أكثر من ذلك قال : (اللهم اغفر لهم . . ) الخ ، أما إذا كان فرطا فيقال بدل الدعاء له بالمغفرة : (اللهم اجعله فرطا وذُخْرَا لوالديه ، وشفيعاَ مُجَابا ، اللهم ثقل به موازينهما ، وأعظم به أجورهما ، وألحقه بصالح سلف المؤمنين ، واجعله في كفالة إبراهيم عليه الصلاة والسلام ، وَقِهِ برحمتك عذاب الجحيم) .
والسنة أن يقف الإمام حذاء رأس الرجل ، ووسط المرأة ، وأن يكون الرجل مما يلي الإمام إذا اجتمعت الجنائز ، والمرأة مما يلي القبلة ، وإن كان معهم أطفال قدم الصبي على المرأة ، ثم المرأة ، ثم الطفلة ، ويكون رأس الصبي حيال رأس الرجل ، ووسط المرأة حيال رأس الرجل ، وهكذا الطفلة يكون رأسها حيال رأس المرأة ، ويكون وسطها حيال رأس الرجل ، ويكون المصلون جميعا خلف الإمام ، إلا أن يكون واحدا لم يجد مكانا خلف الإمام فإنه يقف عن يمينه.

-    7 Hayto: Rabe sahdaytul  salat elle aban weelo: affara  takbiirat  aba,  naharsi  takbiiratih lakal  alcamdu  yakriye, alcamdulluk  ux  suura  akki  hinnay  inki aayat  akkee  kee hinnay  namma  aayat  akriye  yekkek  meqeh, tohul  saciicik yan  cadiis  yemeeteemih  sabbatah , Qabbaas  baxa  Qabdallak  elle  baahen  innal ,Yalli ken taama  yakcanay, tohuk  lakal  nammay  hayto  takbiiratih  lakal , Yallih  farmoytal racmat  kee   nagaynan  oobisa, attaciyyah  addal  elle  oobisa  gurral, tohuk  lakal sidoccayto  takbiirat  aba: ( ta  dooqa  iyyaah aba ) Yi  Rabbow  nek  nuwwi  maraa  kee   rabe  maraay  nek  garil  yan  maraay  nek  allal  yan  maraay  nek  qunxa  maraay  nek   kaxxa  maraay  nek  lab  maraay  nek  say  marah  inkih  dambi  cab iyya, Yi Rabbow  nek  atu  tuynuwwee  mara , toysa  islaamaninnol  uynuwwiy,  kaadu  nek qidde   mara, toysa   iimaaninnol  qid, Yi  Rabbow  dambi  kaah  cabaay  kaah  racmat, kaadu  kaa  qaafiyattoysaay   qafu  kaah  ab , kaadu  ooba  arac  kaak  eymeqaay  cula  arac  farakka  kaah  hayis, kaadu  lee  kee  naafaay  barafat  kaa  kaqlisaay  qado  saro najaasak  kah  saytunnoysan innah dambittek  kaa  saytunnos  iyya, kaadu  akeera  buxa  addunya  buxak  tayse  buxa  kaah  abaay ,  akeerah  ahali  addunyah  ahlik  yayse  ahli  kaah ab. Kaadu  jannat  kaa  culusaay  qhabri digaalaa  kee  gira  digaalak  kaa  cat, kaadu  qhabri  adda  kaah  fakaay  kay  adda  kaah  nooris  iyya; Yi  Rabbow  kay  galto  caraamu  nel  maabinaay , kay  lakal  nee  ma makkoysin, tohuk  lakal  ferey  haytoh  adda  takbiirat  aba, tama  takbiiratih  lakal  inki  adda  migdal  salaamat  gacsa.
-    Kulli  takbiirat  aba  waqdi  namma  gaba  fayya  haam  kacanu  le, rabtem  say  num tekkek   teetih  aban  dooqal , Yi   Rabbow  dambi  teetih  cab  iyyaanama  tama  dooqak   ellecabo  fanah, kaadu  rabe  mari  nammay  yekkek,  keenih  aban  dooqal, Yi   Rabbow  ken  nammayah  dambi  cab  iyyaanama; tama  dooqak   ellecabo  fanah, kaadu  rabe  mari  tamahak  yemeggeek,  keenih  aban  dooqal, Yi  Rabbow  dambi keenih  cab  iyyaanama; tama  dooqak  ellecabo fanah, rabtem  Qunxa  saldi  tekkek dambi  cabti  dooqah   aftok, Yi  Rabbow  kay  namma  xaleynah, yuysukumuteeniih dansiteenim  keenih  ab  oggolsime  shafiq  keenih  ab.

-    Yi Rabbow ken nammayih miidaan  iyqilsiyaay,  ken  nammayih  galto  keenih  eyneb, kaadu  Moominiinik  meqe mara  ken  kataysaay nabii  Ibraahim  kafaalatat  yan  mara  ken   ab, Yallak  racmat  kee  nagaynan   kay  samadal   yanay,kaadu  Yi  Rabbow   ku   racmatah  jaciim  deqsitta  girah  digaalak  kaa  cat  iyyaanama.
-    Tama  salat  aban  waqdi  sunnah  tanim: imaam  rabe  lab  numuk  moyya  missal soolaah,  rabte  say  numuk  gudel  soolaama,kaadu  rabe  maray salat  elle  aboonuh  baaheeni  gaaboowek,  lab  numih  jinaada  imaam le  kabuk  raqta;say  numih  jinaada  kiblat le  kabuk  raqta, kaadu  qunxa  urrih  jinaadoodi  keenilluk  tenek, qunxa  lab  awkih  jinaada  imaam  le  kabu  yaysukumen  say  numih  jinaadak , tohuk  lakal  say numih  jinaada  haan, tohuk  lakal  say qunxa  awkah  jinaada  haan, tokkel  qunxa  lab awkih  moyya, numtin  moyyah  missal  haan, kaadu  say  numuk  gude   numtin moyyah  missal  haanaah , tonnah  qunxa  awkah  moyya  say  numih  moyyah  missal haan, teetik  gude  numtin  moyyah  missal raqta, too  waqdi  salat  aba  mari  inkih  imaam  derrel  soolan, inki  numuy  elle  soola  arac  geewee  tekkek  hinna  immay  tokkel  usuk  imaamak  derre  le  kabuk  migdak soola.
ثامنا: صفة دفن الميت
المشروع تعميق القبر إلى وسط الرجل ، وأن يكون فيه لحد من جهة القبلة ، وأن يوضع الميت في اللحد على جانبه الأيمن ، وتحل عقد الكفن ، ولا تنزع بل تترك ، ولا يكشف وجهه سواء كان الميت رجلا أو امرأة ، ثم ينصب عليه اللَبِن ، ويطين حتى يثبت ويقيه التراب ، فإن لم يتيسر اللَبِن فبغير ذلك من ألواح ، أو أحجار ، أو خشب يقيه التراب ، ثم يهال عليه التراب ، ويستحب أن يقال عند ذلك : (باسم الله ، وعلى ملة رسول الله) ، ويرفع القبر قدر شبر ، ويوضع عليه حصباء إن تيسر ذلك ، ويرش بالماء .
ويشرع للمشيعين أن يقفوا عند القبر ويدعوا للميت ؛ لأن النبي  كان إذا فرغ من دفن الميت وقف عليه ، وقال : { استغفروا لأخيكم ، واسألوا له التثبيت ، فإنه الآن يسأَل } ( ) .

-    8Hayto: Rabe  num  elle yagooqen  gurra: naharak faxximtam  qhabri  adda  bahsiisaanama, xexxaarah  numuk  gude  fanah , kaadu  lacdi  kiblat  le  kabut  raaqaama, rabe  num lacdi  addal  migdi  tattabah  kaa  haanama, kaadu  kafan  edde  yoxeen  axoowa  fakaanaah  elle  tet  caban  qhabrik  tet  ayyaaqe  kalah; rabe  sahdaytuk  foocak  kafan  kale  woonay ,lab  num  tekkek  hinnay  say  num  tekkek  inkittu, tohuk  lakal  lacdik  afat  kalla  soolisoonay ,too  kalla  meqe  innah  kalla tet  aba  tet  arqusak ,tokkel  kalla  geyto  kaah  xabbocoowe  waytek , wohuk  kalah  tanim  hoonay,  lucwa  akkee   kee  xeet  akkiiy , hinnay  cooxuy  burta  kaak  cata  hoonay , tohuk  lakal  burta  kaal   caxan,  kaadu  lacdil  kaa  haa  num  ta  maxco  iyyam  kacanu  le ( bismillaah) Yallih migaaqal  koo  haah, Yallih   farmoytih  gital  koo  haa  iyyay,qhabri baaxok  shibri gide “20cm” fayya  hoonay,  kaadu  qhabrik  bagul  arraaqi  hoonay, woh  kaah xabbacowtek;   kaadu  lee  qhabri  bagul  caxoonay.
-    Kaadu  qhabri  fanah  kaa  rubsuusa  mari qhabri  amol  soolak  dooqa   kaah abaanam  faxximta ,  toh  kah  kinnim  Yallih  farmoyti  racmat  kee  nagaynan Yallak  kay  amol  yanay ; rabe  sahdaytih  maagaqak  gaba  kala  waqdi , kay  amol soolak  suge,  sinni  toobokoytah,Yalla  dambi  cabtii   kee   wokkel   malayka  kaat  abta   esseril  diggi   kaa   haam  kaah  essera ,  diggah  taway  usuk  esserimahak  iyye.

تاسعا: ويشرع لمن لم يُصَل عليه أن يصلي عليه بعد الدفن
لأن النبي  فعل ذلك ، على أن يكون ذلك في حدود شهر فأقل ، فإن كانت المدة أكثر من ذلك لم تشرع الصلاة على القبر ؛ لأنه لم ينقل عن النبي  أنه صلى على قبر بعد شهر من دفن الميت .

-    9Hayto : Rabeh  yan  sahdaytul   salat  abam  kak  xiqtah  tan  num  kaa  buuleenik lakal  salat  kaal  abam  faxximta  salat  kaal  abe  kal  sugek, tamah  Yallih  farmoyti  racmat  kee  nagaynan Yallak  kay  amol yanay  abem  kinni, tama  salat  alsi  adda  akkee   kee  alsak  daggoowe  yakke  waktih  addat  abbiima, tokkel wakti tamahak yemeggeek salat Qhabri  amol  abaanam  mafaxximta, toh   kah  kinnim Yallih farmoytak  tama  xaagu   mabaahinnon, rabe  sahdaytu  boodot  buuleeniik  lakal  salat  kaal  abem.

 

عاشرا: لا يجوز لأهل الميت أن يصنعوا طعاما للناس
لقول جرير بن عبد الله البجلي الصحابي الجليل  (كنا نعد الاجتماع إلى أهل الميت وصنعة الطعام بعد الدفن من النياحة) رواه الإمام أحمد بسند حسن ، أما صنع الطعام لهم ، أو لضيوفهم فلا بأس ، ويشرع لأقاربه وجيرانه أن يصنعوا لهم الطعام ؛ لأن النبي-صلى الله عليه وسلم لما جاءه الخبر بموت جعفر بن أبي طالب  في الشام أمر أهله أن يصنعوا طعاما لأهل جعفر ، وقال : { إنه أتاهم ما يشغلهم } ( ) .
ولا حرج على أهل الميت أن يدعوا جيرانهم ، أو غيرهم للأكل من الطعام المهْدَى إليهم ، وليس لذلك وقت محدود فبما نعلم من الشرع .

-     10Hayto : rabi  edde  yekke   mari  sinaamah  maaqo  haam  maxiqta ; kaxxa sacaabiiti  Bajali  Qabdalla  Jariirih baxih  maxcol:Yalli  kay  taama  yakcanay , rabe  num  yogooqeenik  lakal  rabeh  yan  numih  marih  xaqul  gaaboowaanam  kee  usun  sinaamah  maaqo  haanam, rabe  numih  caalatat  yaabak  boogisaanamat (weeqaanamat)  loowak  sugne  iyye.
tama  cadiis   meqe  gitak  imaam  Acmad   baahe. Rabi edde  yekke  marah   maaqo   haanam  kee  hinnay  qibinah  haanamah  tu  gactek  woh  tu mali, kaadu   kaal  xayi  maraa  kee   kay  cuggaaneh  maaqo  haanam   fixximta, toh  Yallih  farmoyti  racmat  kee  nagaynan Yallak  kay  amol  yanay: Abiitaalib  baxi  jaqfar  rabeemih  xaagi  shaamak  kaah  yemeete waqdi. Yallih farmoyti  isi  mara  amriseh  jaqfar  buxah  marah  maaqo  hayisa  iyyaanamah:
-    diggah  ken agxissah  tanim  keenih   temeetek   iyye; Yallih  farmoyti  rabe  numih mari  sinni  cuggaanee kee hinnay  aka  marah  hadiyyatah  keenih  baahen   maaqoh makmoh  keenih  cecaanam  dambi  keenil  mali iyye, kaadu  tamah  yimixxige  wakti  mali sharqil  ninnih   elle   naaxigennal.


الحادي عشر: لا يجوز للمرأة الإحداد على ميت أكثر من ثلاثة أيام إلا على زوجها أو تكون حاملا
لا يجوز للمرأة الإحداد على ميت أكثر من ثلاثة أيام إلا على زوجها فإنه يجب عليها أن تحد عليه أربعة أشهر وعشرا ، إلا أن تكون حاملا فعلى وضع الحمل ؛ لثبوت السنة الصحيحة عن النبي  بذلك .
أما الرجل فلا يجوز له أن يحد على أحد من الأقارب أو غيرهم .

-    11hayto :barra  rabe  numuh sidiica  ayrok  maggom rookittam  teetih  maxiqta, isi baqla  akke  waytek, toysa  is  kaah  affara  alsaa  kee  tabna  ayro   rookittam teetil waajib  kinni, baqalak  bagut  luk  raqte  barra tekke  tet  akke  waytek, tokkel  is  xalla ittam  fanah  rookat sugta  , saciicik tan sunnal  Yallih farmoytak elle dabaqtennal  , lab  numuh  tu  gactek  inki  numuh  rookitam  kaah  maxiqta  kaal  xayi   mara tekkek hinnay  keenik  kalah  yan  mara tekkek.

الثاني عشر: يشرع للرجال زيارة القبور بين وقت وآخر للدعاء لهم والترحم عليهم وتذكر الموت وما بعده
لقول النبي  { زوروا القبور ، فإنها تذكركم الآخرة } ( ) خرجه الإمام مسلم في صحيحه ، وكان  يعلم أصحابه إذا زاروا القبور أن يقولوا : { السلام عليكم أهل الديار من المؤمنين والمسلمين ، وإنا إن شاء الله بكم لاحقون ، نسأل الله لنا ولكم العافية ، يرحم الله المتقدمين منا والمستأخرين } ( ) أما النساء فليس لهن زيارة القبور ؛ لأن الرسول  لعن زائرات القبور ، ولأنهن يخشى من زيارتهن الفتنة وقلة الصبر ، وهكذا لا يجوز لهن اتباع الجنائز إلى المقبرة ؛ لأن الرسول  نهاهن عن ذلك ، أما الصلاة على الميت في المسجد ، أو في المصلى فهي مشروعة للرجال وللنساء جميعا .
هذا آخر ما تيسر جمعه .
وصلى الله وسلم على نبينا محمد ، وآله وصحبه


-    12hayto:  lab  mari Qhubuur diyaaram faxximtah ,akkinnaanih wakti  rabe  marah dooqa  abaanaah  racmat  keenil  oobisaanaah  raba  kassitaanam  kee  kaak(raba kinnuk)  lakal tanim  kassitaanamkeh : Yallih  farmoyti  racmat  kee  nagaynan Yallak   kay  amol  yanay  iyyeh :Qhubuur diyaara.

-      toysa  diggah  akeera  sin  kassiisak ; imaam musilim isi saciicil yeyyeeqe. kaadu  Yallih farmoyti  racmat  kee  nagaynan Yallak  kay  amol yanay.

-     isi  kataysis barisak suge Qhubuur diyaaran  waqdi  kah  iyyan  inna: moominiin  kee  muslimiinik assalaamu qaleykum ta buxaaxih  maraw, kaadu  diggah  nanu sin  kataatenno  inshaa-allah, ninnii  kee  siinih  inkih  Yalla  qafu esserna, nek  tookomem  kee  nek  udurrutteemih  inkih Yalli racmatay ; say  marah  tu gactek  usun Qhubuur  diyaaraanam  malon.
-    Yallih  farmoyti  racmat  kee  nagaynan Yallak   kay  amol yanay, say  marak Qhubuur  diyaarta  sayyol  laqnat  yan  iyye ; toh  kah  kinnim , usun  aban  diyaarat  fitna  tamaatem  kee  sabri dagnak  keenih  meesiteemih  sabbata , kaadu  wonnah   Qhabri  fanah  jinaada  kataataanam  keenih  maxiqta, toh  kah  kinnim Yallih farmoyti  tohuk  ken  waaseh, rabe  sahdaytul  masgiidil  salat  abaanam  kee  hinnay  booxal  salat  abaanam  lab  maraa  kee  say  marak  inkih faxximtah  tanim  kinni.

-    Tah  gaaboysam yoh  kak  xabbocowteemik  ellecabo  kinni.
-    Yallak  racmat  kee  nagaynan  ni  nabii  Mucammad   amol  yanay,  kaadu  kaal  yeemene  maraa  kee  kay  kataysiisil  yanay.  

Tama  kitaabak  nacani  gacissem:
Cuseen  Acmada.
Yalli  kaa  galatay:
Tama  kitab  Yallih  catol  duudeh.

Tama  kitaabih  tarjamatak  gaba  kalem,liggidak:            22/04/2013  /   12/05/1434

 

Addatino

    Aakama
Suurat  alfaaticaa  kee  ux  suuraari. -1
Islaam   diinih  ruknitte. 2-
     3- iimaan  ruknitte.
    4-tawciid  kuritteetaa  kee  shirki  kuritteeta.
    .5- maqaane
    6- salaatak shuruutu.
    .7- salaatak ruknitte
    8- salaatak waajibi.
    9-attaciyya  baxxaqqa.
    .10- salaatak sunnaani
    11- salat bayissaama.
    .12- wadok shartitte
    13- wadok farditte.
    .14- wado bayissaama
    .15- faxxiimah yan  caalat maqaane
    16-islaam  adabih  adbimaanama.
     17-Shirkii  kee  umaanek  meesitaanama
                                                      
18-rabe  num  rubsuusaanam  kee salat   kaal  abaanaah  kaa  yagooqeenimi:

1-rooci  kak  yawqem faxa   sehdaytuh  laa  ilaaha  illalla maxco  afat  kaah  haanama.
2-rabem  diggi  kaak  haan  waqdi  namma  inti  kee  deben  kaak   yaxeenimi.
3-muslimtuh  yan  num  kaqlisaanama ;shahiidih  rabe   akke   waytek .
4-rabe  num  elle  kaqlisan  gurra(weelo).
5-rabe   num   kafnisaanama.
6-sinaamak  rabe num   kaqlisaah  salat   kee  maqooqa  cakkisita    mara.
7-salat  kaal  elle  aban  gurra.
8-magaaqa   weelo.
9-salat   elle  abeween  numul   kaa  yogooqeenik  laka    abaanama.
10-rabi  edde  yekke   mari   sinaamah   maaqo   haam   mafaxximta.
11-barra    baqalak  kalih   marah  sidiica   ayrok   maggi   rookittam  teetih maxiqta, bagut   teellek   hinnamay.
12-lab   mari  qhubuur  diyaaram  faxximtah  akkinnaanih   waqdi.