ПАЙҒАМБАРДЫҢ (ОҒАН АЛЛАҺТЫҢ ИГІЛІГІ МЕН СӘЛЕМІ БОЛСЫН) ҚАЖЫЛЫҒЫ ОЛ ТУРАЛЫ ҰЛЫ ЖӘНЕ СЕНІМГЕ ЛАЙЫҚТЫ РИУАЯТШЫЛАР ЖӘБИРДІҢ (АЛЛАҺ ОҒАН РАЗЫ БОЛСЫН) СӨЗДЕРІНЕН ЖЕТКІЗГЕНДЕЙ

ПАЙҒАМБАРДЫҢ
(ОҒАН АЛЛАҺТЫҢ ИГІЛІГІ МЕН СӘЛЕМІ БОЛСЫН)
ҚАЖЫЛЫҒЫ
ОЛ ТУРАЛЫ ҰЛЫ ЖӘНЕ СЕНІМГЕ ЛАЙЫҚТЫ РИУАЯТШЫЛАР
ЖӘБИРДІҢ
(АЛЛАҺ ОҒАН РАЗЫ БОЛСЫН)
СӨЗДЕРІНЕН ЖЕТКІЗГЕНДЕЙ
шейх Мухаммад Насыруддин әл-Әлбани,
шейх Мухаммад ибн Салих әл-Усаймин
(Аллаһ оларды рахым етсін)
және шейх Мәшһур Хасан Сулайманның (Аллаһ оған есендік берсін)
еңбектерінің негізінде жазылған конспект

حجة النبي صلى الله عليه وسلم كما رواها عنه جابر رضي الله عنه
) Қазақ тілі – Kazakh – كازاخي  (

Конспектті дайындаған:
Ринат Абу Мухаммад Қазақстани

إعداد: رينات أبو محمد كازاخستاني



Жұмыс барысында араб тілінен орыс тіліне Дамир Хайруддин аударған                       «Хадж пророка» және «Обряды хаджа и умры»
кітаптары пайдаланылды
қазақ тіліне аударған www.abuhanifa.kz сайтының редакциясы

www.abuhanifa.kz ترجمة: دامير خيرالدين، إدارة الموقع
www.abuhanifa.kz مراجعة: إدارة الموقع

 
Аса Мейірімді, ерекше Рахымды Аллаһтың атымен!

ПАЙҒАМБАРДЫҢ
(ОҒАН АЛЛАҺТЫҢ ИГІЛІГІ МЕН СӘЛЕМІ БОЛСЫН)
ҚАЖЫЛЫҒЫ

ОЛ ТУРАЛЫ ҰЛЫ ЖӘНЕ СЕНІМГЕ ЛАЙЫҚТЫ РИУАЯТШЫЛАР  
ЖӘБИРДІҢ
(АЛЛАҺ ОҒАН РАЗЫ БОЛСЫН)
СӨЗДЕРІНЕН ЖЕТКІЗГЕНДЕЙ                            

(حجة النبي صلى الله عليه وسلم كما رواها عنه جابر رضي الله عنه)

шейх Мухаммад Насыруддин әл-Әлбани,
шейх Мухаммад ибн Салих әл-Усаймин
(Аллаһ оларды рахым етсін)
және шейх Мәшһур Хасан Сулайманның (Аллаһ оған есендік берсін)
 еңбектерінің негізінде жазылған конспект

Конспектті дайындаған:
Ринат Абу Мухаммад Қазақстани

Жұмыс барысында араб тілінен орыс тіліне Дамир Хайруддин аударған                       «Хадж пророка» және «Обряды хаджа и умры»
кітаптары пайдаланылды
Алматы, 2009
қазақ тіліне аударған www.abuhanifa.kz сайтының редакциясы
1433 һ/ж.
 

АВТОРДЫҢ БІРІНШІ БАСЫЛЫМҒА ЖАЗҒАН АЛҒЫСӨЗІ

بسم الله الرحمن الرحيم
Аса Мейірімді, ерекше Рахымды Аллаһтың атымен бастаймын!

Өзінің Қасиетті Кітабында:
ولله على الناس حج البيت من استطاع إليه سبيلا ومن كفر فإن الله غني عن العالمين
«Оның жолына шамасы келген кісілер Аллаһ үшін Қағбаны зиярат етуге (қажылық жасауға) міндетті. Ал кім қарсы келсе, Аллаһ әлемдерге мұқтаж емес» («Әли Имран» сүресі, 97-аят), - деп айтқан Аллаһқа мадақ!
Сенімді хадисте жеткізілгендей,  «Рәсімдеріңді (орындауды) менен үйреніңдер, өйткені, ақиқатында, мен білмеймін, мүмкін, бұл менің соңғы қажылығым шығар», - деп айтқан Пайғамбарымыз Мухаммадқа, оның пәкизат жанұясына, ардақты сахабаларына әрі оларға ықыласты жүректерімен ілескендердің барлығына Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын!
«Қажылық» сөзінің тілдік мағынасы – мақсат (қасд). Ал «умра» сөзінің тілдік мағынасына келер болсақ, ол «зиярат жасау» деген мағынаға нұсқайды.  Қажылық пен умра адам үшін өмірде бір-ақ рет жасалуға міндетті екеніне ғалымдар бірауызды келіскен. Умраның міндетті екеніне Жәбірейіл туралы хадистің Ибн Хузайма келтірген риуаяты нұқсайды. Онда Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Жәбірейілдің Ислам туралы сұрағына берген жауабында: «Қажылық пен умра жасау», - деп те айтады (Ибн Хузайма 21).
Ереже: Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) қажылықта істеген амалдарының барлығы өз негізінде міндетті (уәжіп) болып табылады. Өйткені, біріншіден, Аллаһ Тағала оған қажылық жасауды бұйырды, әрі сондықтан да осы уәжіптің орындалу үлгісі де өз негізінде  уәжіп болып табылады. Екіншіден, Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) «Рәсімдеріңді (орындауды) менен үйреніңдер», - деп  айтты. Әрі негіз, яғни Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бұйрығы, оны орындаудың міндетті екеніне айғақ болады, тек егер осы бұйрықты теріске шығаратын қандай да басқа дәлел болмаса.

Қажылық парызға айналатын шарттар

1)    Ислам.
Яғни адам мұсылман болуы керек. Өйткені Аллаһ Тағала кәпірдің құлшылық-ғибадатын қабыл етпейді. Бұған Құран былай деп нұсқайды:
وَمَا مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلاَّ أَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللّهِ وَبِرَسُولِهِ
«Олардың сарып қылғандары олардан қабыл болуына Аллаһқа және Оның Елшісіне қарсы болғандықтары ғана кедергі болады» («әт-Тәуба» сүресі, 54-аят).
2)    Еркіндік.
Яғни адам құл болмауы тиіс. Өйткені құлдың мал-мүлкі оның қожайынына тиісті болады, бұл туралы Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Егер біреу мал-мүлікке ие болған құлын басқа біреуге сатса, оның мал-мүлкі құлды сатып алған адамның меншігіне айналады», - деп айтқанындай.  Сондықтан да құлдың мал-мүлкі болмаса, ол қажылықты жасай алмайды.
3)    Балиғат жасына толу және ақыл-парасат (таклиф).
      Алайда егер бала қажылық жасаса, онда оның қажылығы есептеледі, бірақ ол оның мойнынан Исламның (парыз) қажылығын түсірмейді. Оның қажылығының есептелетініне имам Муслим жеткізген (біреу) Пайғамбарға (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жас баланы көрсетіп: «Оның қажылығы есептеледі ме?», - деп сұраған кезде, ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) «Иә, әрі саған да сауап бар!», - деп айтқаны туралы хадис дәлел болады.
        Балиғатқа толу ер адамдарда 3 белгінің, ал әйел адамдарда 4 белгінің біреуінің пайда болуымен жүзеге асады: 1 - Поллюция. 2 - Жыныстық мүшелердегі түктер. 3 - 15 жасқа толу. Әйелдерде де тура солай және тағы бір белгі – бұл етеккірдің келуі.
      4) Құдірет (күш-қуат) (қудра). Яғни қажылықты жасауға дене және материалдық мүмкіндігі бар адам.
Бұл мәселенің 4 үкімі бар:
1 – Дәулеті мен денсаулығы (қажылықты өтеуге) жеткілікті адам. Мұндай адам қажылықты өзі орындауға міндетті;
2 – Денсаулығы бар, бірақ қаражаты жоқ адам. Егер қажылықты ақшасыз орындау мүмкіншілігі болса, онда ол  мұны істеуге міндетті;
3 – Дәулеті (қажылықты өтеуге) жеткілікті, бірақ дене тұрғыдан ауру адам. Ол өзінің орнына қажылық жасайтын адамға тиісті қаражатын беруге міндетті;

4 – Кедей (қажылық жасауға қаражаты жоқ) әрі ауру адам. Оның мойнынан қажылық міндеті түседі.
- Сондай-ақ материалдық мүмкіншілікке оның қажылық сапарға кетер кезінде өз отбасына қаражат (нәпақа) беріп кетуі керектігі де кіреді.
- Сондай-ақ адамға қажылық жасауы үшін зекет беруге де болады, өйткені Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Қажылық – Аллаһтың жолынан», - деп айтқан.
5) Әйел кісі үшін махрамның болуы.
Махрамның болуы күш-қуат (құдірет) (қудра) мәселесіне қайта тіреледі. Әрі кімнің махрамы болмаса, сол материалдық немесе дене тұрғыдан мүмкіншіліктері жоқ адам секілді болады. Әйелдің махрамдарына мына туысқандары жатады: әкесі, әкесінің әкесі,  ұлы, ұл немересі, туған бауыры, туған бауыры мен әпкесінің (сіңілісінің) ұл балалары, әкесі мен шешесінің бауырлары. Сондай-ақ махрамға омыраумен емізудің себебінен махрамға айналғандар да жатады. Яғни сүт әкесі, сүт атасы, сүт ұлы, сүт немересі (ұл бала), сүт бауыры (сүт ағасы немесе інісі), сүт бауыры мен әпкесінің (сіңілісінің) ұлдары.
Сондай-ақ махрамға күйеуінің әкесі мен атасы, күйеуінің ұлы мен ұл немересі, анасының күйеуі (егер онымен ерлі-зайыпты өмір сүруді бастаған болса), қызының (күйеуі мен) ұлы кіреді.

Қажылықты кешіктірмей орындаудың міндетті екендігі туралы

Бұның дәлелдері келесідей:
1)    Аллаһтың мына сөздері:
ولله على الناس حج البيت من استطاع إليه سبيلا ومن كفر فإن الله غني عن العالمين
«Оның жолына шамасы келген кісілер Аллаһ үшін Қағбаны зиярат етуге (қажылық жасауға) міндетті. Ал кім қарсы келсе, Аллаһ әлемдерге мұқтаж емес» («Әли Имран» сүресі, 97-аят).
2)    Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) «Әй, адамдар, Аллаһ Тағала сендерді қажылықпен міндеттеді, ендеше, оны орындаңдар!»  (Муслим) деген сөздері.
     Бұйрықтағы негіз оны бірден (кешіктірмей) орындау керектігі болып табылады, сондықтан да Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сахабалар оның ихрамнан шығу туралы бұйрығын бірден орындамағаны үшін оларға ренжіген еді.

3)    Адам оны не күтіп тұрғанын білмейді, ол осы жылы Аллаһтың бұйрығын орындай алуы, ал келісі жылы оны орындай алмауы мүмкін.
4)    Аллаһ Тағала игілікке ұмтылуды бұйырып, былай деді:
فَاسْتَبِقُواْ الْخَيْرَاتِ
«Жақсылықта бір-біріңнен озуға тырысыңдар» («әл-Бақара» сүресі, 148-аят).
     Ал  кешіктіру Аллаһтың бұйырығына қайшы келеді.

Қажылық рәсімдерінің ұлы артықшылықтары туралы

Аллаһ Тағала былай деп айтты:
الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللّهُ وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُوْلِي الأَلْبَابِ
«Қажылық белгілі айларда орындалады. Кім ол айларда (ихрам байланып) міндеттенсе, қажылық кезінде әйелге жақындасу, күнә істеу және жанжал жоқ. Әй, ақыл иелері! Нендей қайыр істесеңдер де, Аллаһ бұл туралы біледі. Және азық алыңдар. Негізінде, азықтың жақсысы тақуалық. Әй, ақыл иелері! Менен ғана қорқыңдар!» («әл-Бақара» сүресі, 197-аят).
Абу Хурайрадан Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтқаны жеткізіледі: «Жаман сөз сөйлемей, күнәлі әрі орынсыз еш нәрсе жасамай, Аллаһқа қажылық жасаған адам анасы оны туған күнде қандай (күнәсіз) болса, солай оралады». Әл-Бухари 1521, Муслим 1350.
Сондай-ақ Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Амр ибн әл-Ас жеткізген хадисте былай дейді: «Ислам оған дейін болғанды (күнәларды) өшіреді, қажылық оған дейін болғанды (күнәларды) өшіреді, хижра оған дейін болғанды (күнәларды) өшіреді». Муслим.
Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сондай-ақ былай деп айтатын: «Умрадан кейін умраны орындау олардың араларындағы күнәлардың өтеуі болады, мінсіз қажылыққа келер болсақ, ол үшін Жәннаттан өзге сый жоқ!». Әл-Бухари 1773, Муслим 1349.
Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сондай-ақ: «Кәрі адамның, баланың, әлсіздің және әйел кісінің жиһады Қажылық пен Умра болып табылады!», - деп айтатын. Ән-Нәсаи 2626. Хафиз әл-Мунзири мен шейх әл-Әлбани хадисті хасан деген.

Сондай-ақ Хусайн ибн ‘Алиден бірде бір кісі Аллаһтың Елшісіне (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) келіп: «Мен қорқақпын әрі әлсізбін», - деп айтқаны, бұған Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Онда шайқасу жоқ жиһадты – Қажылықты орындауға асық!», - деп жауап бергені жеткізіледі.  Әт-Табарани “әл-Аусатта” 4/4287. Хадис сахих. Қз.: “Ируа әл-ғалил” 4/152.
Әрбір мұсылман Исламның бес парызының бірі болған осы ұлы рәсімді орындауға міндетті, бұл, әсіресе, қажылықты орындау мүмкіншілігіне ие, алайда оны ешбір себепсіз кейінге қалдырып жүрген адамға қатысты. Өйткені Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтқан: «Парыз қажылықты орындауға асығыңдар, өйткені, расында, сендерден ешкім өзіне не кедергі болып қалуы мүмкін екендігін білмейді!» Ахмад 1/314. Хадистің сенімділігін хафиз ’Абдул-Хаққ әл-Ишбили, әл-Әлбани және Шу’айб әл-Арнаут растаған.
Ал ‘Умар ибн әл-Хаттаб мына қорқынышты сөздерді айтып ескерткен: «Кім қажылықты орындау мүмкіндігіне ие бола тұра оны орындамаған болса, оның қалай өлетінінде: христиан болып па, әлде яһуди болып па – айырмашылық жоқ!» Әл-Исма’или, Ибн Абу Шайба, Са’ид ибн Мансур. Хафиз Ибн Кәсир иснадын сахих деді. Қз.: “«Тафсир» Ибн Кәсир” 2/97.
Бұдан қалса, бірауызды пікір (ижма’) бойынша, қажылықты орындау өмірде бір рет міндетті болып табылатындығына қарамастан, көптеген имамдар қажылықты әр бес жыл сайын орындауды дұрыс көрген. Мұнымен олар Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) келесі хадисіне сүйенген: «Ақиқатында, Аллаһ Тағала: “Егер Мен Өзімнің құлымның денесін сау етсем және оны кеңшілікке бөлесем, ал бес жыл өтісімен ол Мені зиярат етпесе, онда ол игіліктен құр қалғандардың қатарынан!”, - деп айтады». Ибн Хиббан 960, Абу Йа’лә 1/289, әт-Табарани 1/110. Хадистің сенімділігін имам Абу Зур’а, имам Ибн Хиббан, шейх Али әл-Қари, шейх әл-Әлбани, Абу Исхақ әл-Хууайни және Шу’айб әл-Арнаут растаған.
Ибн ‘Умар былай баяндайтын: «Біз Аллаһтың Елшісімен (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Мина өлкесіндегі мешітте отырғанымызда, бізге біреуі ансарлардан, ал екіншісі Сақиф руынан болған екі адам келді де, сәлем берген соң отырды. Сосын олар: “Уа, Аллаһтың елшісі, біз саған сұрақ қоюға келдік”, - деді. Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): “Егер қаласаңдар, мен сендерге сұрағыларың келген нәрселеріңді хабарлайын, ал егер қаласаңдар, сендер мұны өздерің айтыңдар”, - деді».

Олар: «Уа, Аллаһтың елшісі, хабарла», - деді. Сақафи ансарға: «Сұра», - деді. Алайда ол: «Хабарла маған, уа, Аллаһтың елшісі», - деп айтты. Ал Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деді: «Сен Қасиетті Мешітке бару мақсатында үйіңнен шыққаның үшін саған не (сый-сауап) болатынын сұрау үшін келдің. Тауаптан кейінгі екі ракағат туралы, (яғни) саған ол үшін не (сый-сауап) болатынын білу үшін. Сафа мен Мәруаның арасын айналып жүру туралы білу үшін. Арафатта тұру туралы, бағаналарға тас лақтыру туралы, шашты қыру және Қағбаны айналу туралы - осылар үшін саған не (сый-сауап) болатыны туралы!» Әлгі кісі: «Сені ақиқатпен Жібергенмен ант етемін, мен дәл соны сұрауды қалап келгенмін», - деді. Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Ақиқатында, сен Қасиетті Мешітке қарай жол алып үйіңнен шықсаң, сенің мінген жануарың аяғын әр көтерген және түсірген сәтте, саған бір сый-сауап жазылады және бір күнәң кешіріледі.
Қағбаны (жеті рет) айналудан кейінгі екі ракағатқа (намазға) қатысты айтар болсақ, онда бұл сенің Исмаил (пайғамбардың)  ұрпақтарынан болған бір құлға азаттық бергеніңдей.
Сафа мен Мәруа төбелерінің арасын айналып жүруге келер болсақ, бұл жетпіс құлды босатумен бірдей.
Сенің Арафатта тұруыңа қатысты айтар болсақ, онда Аллаһ Тағала төменгі аспанға түсіп, періштелердің алдында мақтанып, былай дейді: “Құлдарым Жәннатымды қалап, Маған әр жақтан шаштары ұйпалақтанған күйде келді! Егер олардың күнәлары майда тастардың, жаңбыр тамшыларының және теңіз көбігінің санындай (көп) болса да, Мен оларды кешірер едім! Әй, Менің құлдарым, сендерге кешірім сый етілді!”
Тас лақтыруға келер болсақ, әрбір тасталған тас үшін сенің кіші күнәң кешіріледі.
Құрбандығыңа келер болсақ, бұл үшін саған Раббыңның алдында ұлы сый әзірленген.
Басты қыруға қатысты айтар болсақ, әрбір талшық шаш үшін саған игі іс жазылады әрі күнәң кешіріледі.
Ал  сенің осының барлығынан соң Қағбаны айналуың туралы айтар болсақ, онда сен күнәсіз болған күйде тауап жасайсың. Әрі осыдан соң періште келеді де, қолдарын сенің иығыңа қойып, былай дейді: «Болашақта саған жазылған нәрселерді орындай бер, өйткені бұрын болған нәрселердің барлығы саған кешірілді!”». Әл-Баззар 2/182, Ибн Хиббан 963, ‘Абдур-Раззақ

8830. Хафиз әл-Мунзири мен шейх әл-Әлбани хадистің сахихтығын растаған. Қз.: “Сахих әт-тарғиб” 1112.

Бірінші кеңес

Ақиқатында, көптеген қажылар қажылықты орындау барысында оларды да, әрбір жеке мұсылманды да барлық тыйым салынған (харам) нәрселерден аулақ болуға міндеттейтін құлшылық киіміне оранғанын мүлде сезінбейді. Сіз олардың қажылықты орындағанын, оның рәсімдерін жасап жүргендерін, бірақ олардың бойында қажылыққа дейін болған күнәлі мінез-құлықтардың ешқайсысы өзгермегенін көре аласыз, ал бұл олардың қажылықтарының Аллаһ тарапынан қабыл етілмеуін айтпағанның өзінде,  сапасыз болғанының іс жүзіндегі дәлелі емес пе?! Осыған орай, әрбір қажылық өтеуші осыны естен шығармауға әрі Аллаһ тыйым салған бұзақылықтар мен күнәларға бой бермеуге бар күші-жігерін сарп етуге тырысуы қажет.  
Өйткені, ақиқатында, Аллаһ Тағала былай деді:  
الحج أشهر معلومات فمن فرض فيهن الحج فلا رفث ولا فسوق ولا جدال في الحج
«Қажылық белгілі айларда орындалады. Кім ол айларда (ихрам байланып) міндеттенсе, қажылық кезінде әйелге жақындасу, күнә істеу және жанжал жоқ»  («әл-Бақара» сүресі, 197-аят).
Белгілі айлар – бұл Шәуал, Зуль-Қада, Зуль-Хижжа.
Ал Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деді:  «Кім әйеліне жақындаспай және күнәлі әрі орынсыз еш нәрсе жасамай,  (Аллаһ үшін) қажылық жасаса, (үйіне) анасы оны туған күнде қандай (күнәсіз) болса, солай оралады» (Бұл хадисті Бухари және Муслим келтірген).
«Әйелге жақындасу» дегенде бұл хадисте «жыныстық қатынас жасау» деген меңзеледі.
Шейх әл-Ислам Ибн Таймийя, Аллаһ оны рыхым етсін, былай деген: “(Қажылық жасайтын адамға) тыйым салынған амалдардың арасында жыныстық қатынастан басқа оның қажылығын жарамсыз ететін еш нәрсе жоқ.  Дәл сондықтан да (жоғарыда келтірілген аятта) Аллаһ осы (амал) мен күнәлі іс (әл-фусуқ) істеудің арасын бөліп ажыратты. Ал (ихрам халінде болған адам үшін) тыйым салынған қалған амалдарға, мысалы, кәдімгі (пішіп тігілген) киім киюге және өзіне әтір себуге келер болсақ, онда оларды (осы кезде) пайдалану күнәлі болса да, барлық атақты имамдардың пікіріне сәйкес, олар бәрібір қажылықты жарамсыз етпейді”.

Өз сөзінің соңында шейх әл-Ислам «Кажылық жасаушы істеген кез келген күнә оның қажылығын жарамсыз етеді» деген ғалымдар да бар екендігіне нұсқайды. Ибн Хазм, Аллаһ оны рахым етсін, осындай ғалымдардың қатарында еді, әрі ол былай деген:  “Қажылық (жасап жүргені) есінде болған күйінде күнә жасау ойына келіп, оны шынында да (ихрам халіне кірген соң) Қағбаны парыз тауап (тауаф әл-ифада) жасауға және тас лақтыруға дейін  істеген адам өзінің қажылығын жарамсыз етті”. Әрі қарай бұл ғалым дәлел ретінде жоғарыда келтірілген аятты келтірді. Қз.: “Әл-Мухаллә”(7/186), өйткені, расында, бұл мәселе маңызды болып табылады.
Жоғарыда айтылғандардан қажылық жасаушы тарапынан жасалған күнә оның қажылығын не, бұл туралы Ибн Хазм (Аллаһ оны рақым етсін) айтқандай, жарамсыз  ететіні, не күнә араласқан ететіні ап-айқын болады. Әрине, бұл күнә қажылық жасап жүрмеген адамның жасаған күнәсімен салыстыруға келмейді, өйткені ол едәуір қауіптілеу,  әрі сол күнәні істеген қажы жоғарыда келтірілген хадисте айтылғандай, яғни анасынан туылған сәттегідей күнәларынан тап-таза болып үйіне орала алмайды. Сөйтіп ол өз қажылығын бүлдіріп, оның жемісін ала алмағандардың қатарынан болады, ал оның жемісі – Аллаһ Тағаланың кешірімі! Ақиқатында, біз тек Аллаһқа ғана көмек сұрап жалбарынамыз!   
Осыны түсіндіріп болған соң, мен ихрам киіміне оранған әрі сонымен бірге осы күнәлардан бас тарту керек екендігін мүлде ұғынбайтын адамдардың жазасын тек күшейтетін кейбір күнәлардан сақтандырып ескерткім келеді. Ал олар бұны өздерінің надандығы, айқын сорақы бейқамдығы және өздерінің ата-бабаларына соқыр түрде ілесулері себепті ұғына алмайды.  

1. АЛЛАҺҚА СЕРІК ҚОСУ

Кейбір мұсылмандардың басына түскен барлық қасіреттердің ішіндегі ең сорақысы – бұл олардың бүкіл амалдарды жоятын сипатқа ие ең ауыр күнә болып табылатын көпқұдайшылықтың (ширктің) мәнін түсінбеуі.  Аллаһ Тағала былай деді:
لئن أشركت ليحبطن عملك
«Егер Аллаһқа ортақ қоссаң, әлбетте ғамалың жойылып кетеді» ( «Зүмар» сүресі, 65-аят).
Біз (Меккедегі) Қасиетті Мешіттің және Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Мешітінде бола тұра ширк жасап жүрген көптеген қажыларды көрдік. Аллаһты ғана көмекке шақырудың және Одан ғана

жәрдем тілеудің орнына олар пайғамбарлар мен әулиелерге жалбарынып дұға етеді және оларға нәзір береді. Ал Аллаһ Тағала былай деп айтты ғой:
إن تدعوهم لا يسمعوا دعاءكم ولو سمعوا ما استجابوا لكم ويوم القيامة يكفرون بشرككم ولا ينبئك مثل خبي
«Егер оларға жалбарынсаңдар, дауыстарыңды естімейді. Мұбада олар естісе де, сендерге жауап қайтара алмайды. Сондай-ақ Қиямет күні олар сендердің ортақ қосқандықтарыңнан бас тартады. Толық Хабардар Аллаһтай саған ешкім түсіндірмейді» («әл-Фатыр» сүресі, 14-аят).
Бұл тақырыпқа қатысты аяттар өте көп, бірақ біз осы кітаптың мақсатын ескере отырып, жоғарыда келтірілген аятпен ескерту ретінде шектелеміз, өйткені жүрегін Аллаһ Хақ Жолға салған адамға осы жеткілікті.
Қажылық жасаушы адам осындай ширкті шапағат пен дәнекерлік тілеу және Аллаһқа жақындау жолдарын іздеу деп атап жасап жатса, онда Аллаһтың Қасиетті Үйіне жасалатын қандай қажылық туралы сөз болмақ?! Кезінде көпқұдайшылдар оларға жалбарынатын, әрі өздерінің ширктері мен Пәк Аллаһ Тағаладан өзгелерге жасап жатқан құлшылықтарын ақтайтын шапағатшылар мен дәнекерлер осылар емес пе?  
والذين اتخذوا من دونه أولياء ما نعبدهم إلا ليقربونا إلى الله زلفى
«Сондай Аллаһтан өзгені қамқоршы және көмекші тұтқандар: "Біз бұларға Аллаһқа жақындастырсын деп қана табынамыз" (, - дейді)» («Зүмар» сүресі, 3-аят).
Уа, қажылық жасаушы! Қажылыққа аттанудан бұрын сіз алдымен барынша тезірек бірқұдайшылықтың шынайы мәнін әрі ширкке жататын қандай іс-әрекеттер осы бірқұдайшылықпен сыйыспайтынын ұғынып алуға міндеттісіз. Ал бұған тек Аллаһтың Кітабын және Оның Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетін оқып-үйрену арқылы  қол жеткізуге болады, өйткені кім осыларға ілессе, сол жетістікке жетті, ал кім олардан ауытқыса, сол адасушылыққа түсті. Ал Аллаһ - ең жақсы Көмекші!  

2. САҚАЛДЫ ҚЫРУ АРҚЫЛЫ ӨЗ-ӨЗІН СӘНДЕУ

Бұл күнә, өкінішке орай, көптеген елдердің батыс державаларға еліктеуі себепті біздің кезімізде мұсылмандар арасында кең таралып кетті. Бұл мұсылмандардың «Көпқұдайшылдарға ұқсамаңдар: сақалдарыңды жіберіңдер және мұрттарыңды қысқартыңдар!», - деп айтқан Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ап-айқын тыйымына қарамастан осы нәрседе оларға еліктей бастап, осы күнәні кәпірлерден үйреніп алуына әкелді. Бұл сахих хадисті әл-Бухари мен Муслим жеткізеді.

Басқа бір хадисте: «Кітап Иелеріне  ұқсамаңдар», - деп айтылған.  Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) осы хадистерінен шыға келе сақалын қырып тастайтын мұсылман бірден бірнеше күнә істеген болады.
Біріншісі: Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сақал жіберу туралы айқын бұйрығына бағынбау.
Екіншісі: Кәпірлерге ұқсап-еліктеу.
Үшіншісі: Аллаһтың жаратылысын бұрмалау, ал бұл Ібіліске  бағынумен байланысты. Оның сөздері туралы Аллаһ Тағала:
ولآمرنهم فليغيرن خلق الله
«…мен міндетті түрде оларға Аллаһтың жаратылысын бұрмалауды бұйырамын» («Ниса» сүресі, 119-аят), - деп айтқан.
Төртінші: Әйелдерге ұқсап-еліктеу. Ал Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) мұндай күнәні істейтін адамды лағынеттеді ғой.  Бұл мәселелінің жан-жақты қаралуын «Некелесудің Саф Сүннетке сәйкес әдебі» кітабынан көре аласыз.  
Жиі жағдайда мынандай жағдайларды да көруге болады: көптеген қажылық өтеушілер қажылық кезінде ихрамда болулары себепті сақалдарын өсіреді де, ал ихрамнан шыққан соң  Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бұйырғандай шашын қырып тастаудың орнына, Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сақалды жіберу туралы бұйрығына көз жұмып, сақалын қырып тастап жатады. Ақиқатында, барлығымыз Аллаһқа тәнбіз әрі Оған қайта ораламыз!

3. ЕР КІСІЛЕРДІҢ АЛТЫН САҚИНА КИЮІ

Біз алтын сақина киіп, өздерін сәндеп жүрген қажылық өтеушілерді де көрдік. Бұл мәселені зерттеу мұны істейтін адамдарды үш топқа жіктеуге мүмкіндік берді:  
Бірінші топқа мұның тыйым салынғандығын жай білмеген адамдар жатады, әрі оларға бірнеше хадистерді, мысалы, «Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) алтын сақина киюге тыйым салды» деген

(әл-Бухари және Муслим жеткізген) хадисті және  «Ақиқатында, сендердің біреуің Тозақтың жанып тұрған шоғына өзі ұмтылып оны өзінің қолына салады!» деген (Муслим жеткізген) хадисті жеткізсеңіз, олар осы күнәдан бірден бас тартады.
Екінші топқа келер болсақ, оған жататын адамдар бұл мәселенің мән-жайын өте жақсы біледі, бірақ бәрібір өздерінің әуес-құмарлықтарына ереді. Бұл жағдайда бізге Аллаһтан оларды тура жолға салуын сұрап, дұға етуден басқа еш нәрсе қалмайды.   
Ал үшінші топқа жататын адамдар тыйым салынған нәрсе істеп жүргенін мойындайды, бірақ олар киіп жүрген сақиналары неке сақинасы екендігін айтып ақталады. Бұл сорлы мұсылмандар осынысы арқылы екі күнәға батып жатқандарын өздері байқамайды: біріншісі – Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жоғарыда айтылған анық тыйымын бұзу, ал екіншісі – кәпірлерге ұқсап-еліктеу, өйткені неке сақинасы бұрын мұсылмандарға беймәлім болатын, олар осы салтты кейінгі заманда ғана христиандардан үйреніп алды. Бұл мәселені мен (шейх әл-Әлбани. – ред.) толығырақ «Некелесудің Саф Сүннетке сәйкес әдебі» кітабында қарастырған болатынмын, әрі мен басқа ғалымдардан айырықша неке сақинасын киюге деген тыйым жалпы сипатта екенін және ол мұсылман әйелдерге де қатысты екенін айтқан едім. Аталған кітаптағы тиісті тарауды қараңыз, өйткені бұл мәселе өте маңызды болып табылады.  

Екінші кеңес
Қажылық жасауды ниет еткен әрбір адамға оның қажылығы толыққанды және Пәк Аллаһ Тағала тарапынан қабыл болуы үшін біз онда орындалатын рәсімдерді алдын ала Құран мен Сүннетке негізделіп үйреніп алуға кеңес береміз.
Мен Құран мен Сүннетке жүгінудің қажеттілігіне нұсқағанымда, құлшылықтың басқа түрлеріндегідей, қажылық рәсімдеріне қатысты да (ғалымдар арасында), келіспеушіліктер бар екенін меңзедім.
Мысалы, қажылықтың қай түрін орындауды ниет еткен жақсырақ: әт-таматту’ты ма , әл-қиранды ма  әлде әл-ифрадты ма ? Осы мәселеге қатысты
үш мазхабтың біз ортақтасатын пікіріне сәйкес қажылықтың ең абзал түрі тек әт-таматту’ болып табылады, бұл пікірді имам Ахмад және басқа ғалымдар да жақтаған. Бұдан тыс, Ибн Хазм мен Ибн әл-Қаййим секілді кейбір зерттеуші ғалымдар Ибн Аббастың және мұсылмандардың алғашқы буынындағы салиқалы сәлафтардың  соңынан: «Қажылар өздерімен бірге құрбан шалатын малдарын айдап келмеген жағдайда әт-таматту` қажылығын жасау міндетті», - деп санаған. Бұл мәселе толығырақ «әл-Мухаллә», “Заад әл Мә’ад”  т.б. еңбектерде қаралады.
Дәл қазір мен бұл мәселеге егжей-тегжейлі тереңдегім келмей тұр. Сондықтан да, Аллаһ Тағаланың қалауымен, мақсаты ата-бабаларына немесе мазһабына соқыр түрде еліктеу емес, ақиқатқа ілесу болған әрбір ықыласты мұсылманға пайдалы болатын кейбір жайттарға қысқаша тоқталып өтемін.  
Сонымен, бастапқы, яғни қажылық енді ғана парыз етілген кезде, сахаба өз қалауы бойынша қажылықтың үш: әт-таматту’, әл-қиран немесе әл-ифрад - түрінің кез келгенін таңдай алғандығына күмән жоқ. Сондықтан да Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларының арасында қажылықтың осы аталған түрлерінің біреуін таңдағандары болды, өйткені ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) оларға осындай мүмкіншілік берді. Бұл туралы Айшаның (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) хадисінде былай деп хабарланатынындай:    «Біз Аллаһтың Елшісімен (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бірге жолға аттандық, әрі ол: “Сендерден кім қажылық пен умраны жасағысы келсе, оларды жасай берсін. Кім умраны жасағысы келсе, оны жасай берсін...”, - деді» (Муслим жеткізген).
Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын), бұл туралы имам Ахмад жеткізгендей (6/245), осы сөздерді сахабалар Зул-Хуләйфада алғаш рет ихрамға кірген кезде айтқан болатын, алайда (осы жерде болған кезде) Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)  осы тақырыпқа байланысты тағы да бір нәрселер айтудан өзін ұстап қалды. Кейін, Меккеге жол жүру барысында, түрлі жағдаяттарда Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өзінің сахабаларына қажылықтың ең жақсы – әт-таматту’ түрін ұсына бастады, бірақ оны талап та етпеді, бұйырмады да. Бұл Меккеден он миль қашықтықта орналасқан әт-Тан’имға жақын Сариф деген жерде орын алады.  
Мысалы, хадистердің бірінде Айша (Аллаһ оған разы болсын) келесі сөздерді жеткізген: «Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өзінің сахабаларына: «Сендердің араларыңдағы өзімен бірге (айдап келе жатқан) құрбандыққа шалатын малы болмағандар және умра жасауды қалағандар, солай істесін, ал кімнің өзімен бірге (айдап келе жатқан) құрбандыққа шалатын малы болса, (бұлай) істей алмайды», - деді».  (Кейін) Айша (Аллаһ оған разы болсын) былай деді: “Оның [өздерімен бірге (айдап келе жатқан) құрбандыққа шалатын малдары болмаған] сахабаларының арасында осылай істегендері де, осылай істемегендері де болды...”  (әл-Бухари және Муслим. Төрт бұрышты жақшалардың ішіндегі мәтін Муслимде келтіріледі).
Кейіннен, Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Меккеге өте жақын орналасқан Зул-Тууа деген жерге жеткен кезде, таң намазынан кейін сахабаларына: «Кім умра жасағысы келсе, оны жасай берсін», - деді (Абдуллаһ ибн Аббастың сөздерінен әл-Бухари мен Муслим жеткізген).
Алайда біз Аллаһ Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) және оның сахабалары Меккеге кіріп, Қағбаны алғашқы тауап (тауаф әл-кудум) жасаған соң, Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі) болсын оларды әт-таматту’ қажылығының абзалырақ екенін меңзейтін осыдан алдынғы үкімін орындауға шақырмағанын көреміз. Жоқ, ол сахабаларға өзімен құрбандыққа шалатын малын (айдап)  келмегендер үшін әт-таматту’ қажылығын жасаудың міндетті екенін меңзейтін жаңа үкімді хабарлап, оларға қажылықтарын умра жасау үшін үзуді және ихрамнан шығуды бұйырды.  
Айша (Аллаһ оған разы болсын) келесі сөздерді жеткізді: «Біз Пайғамбармен бірге (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) (Мәдинадан) тек қажылықты орындауды ғана ниет етіп, жолға шықтық. (Меккеге) жеткен кезде Қағбаны тауап жасадық, содан кейін Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өздерімен бірге құрбандыққа шалатын малдарын айдап келмегендерге ихрамнан шығуды бұйырды, әрі өздерімен бірге құрбандыққа шалатын малдарын айдап келмеген (адамдар) осылай істеді.    Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әйелдері өздерімен бірге құрбандыққа шалатын малдарын айдап келмеген болатын, сондықтан олар да ихрам халінен шықты...» (әл-Бухари мен Муслим). Тура осы нәрсе туралы Ибн Аббас жеткізген келесі хадисте де хабарланады:  “Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) оларға қажылықты умра жасау үшін үзуді бұйырды. Бұл жайт сахабаларды азғантай абдыраушылыққа түсірді де, олар: «Уа, Аллаһтың елшісі, ихрам халінен дәл қалай шығуымыз керек?» , - деп сұрады.  Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Толық», - деп жауап берді (әл-Бухари мен Муслим). Жоғарыда аталған хадистерден бөлек осыған ұқсас және толығырақ баяндалатын Жәбирдің хабары да бар, ол әрі қарай 33-45 тармақтарда келтіріледі.
Мен (яғни шейх әл-Әлбани – ред.) былай деймін: осы сенімді хадистер туралы ой жүгірткен кез келген адамға, Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өзінің сахабаларына қажылықтың кез келген түрін таңдауға мүмкіндік берген кезде, ол осылайша оларды қажылықты умра жасау үшін үзу туралы жаңа үкімге дайындағаны айқын болады, өйткені кері болған жағдайда  ол (яғни осы жаңа үкім – ауд.) олардың кейбіреуін қиын жағдайға салып қояр еді. Мұның үстіне, бұл туралы екі «Сахихта» (әл-Бухари мен Муслимде) жеткізілетініндей,   жәхилиет (Исламға дейінгі надандық) кезінде «қажылық айларында умра жасауға болмайды» деген сенім кең тараған болатын. Әрі осыған дейін де Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) үш жыл бойы зул-кағда айында умра жасап, мұндай пікірді жарамсыз еткеніне қарамастан, әрі осының өзі жәхилиет кезінің осы бидғатын теріске шығару үшін жетіп асса да, бәрібір, сахабаларды жаңа үкімді қабылдауға дайындау қажет еді, әрине, Аллаһ бұл туралы жақсырақ біледі. Оларды осыған дайындау барысында, ол ең алдымен оларға қажылық пен умраны өтеудің арасында таңдау құқығын беріп, оларға осының қайсысы абзал екенін түсіндірді, ал содан соң, біз бұл туралы жоғарыда айтып кеткеніміздей,  қажылықты умра жасау үшін үзу туралы  кесімді бұйрық түсті.
Осыны біліп алған соң, бұл бұйрық төмендегідей жағдайларға байланысты ерекше міндетті сипатта екенін атап айту қажет:  
Біріншісі: Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бұйрығының негізі оны орындаудың міндеттілігіне нұсқайды, тек осы бұйрықты теріске шығаратын қандай да бір басқа дәлелдер бар болатын жағдайлардан бөлек. Біз қарастырып жатқан жағдайдағы дәлел, керісінше, оны растауда.  
Екінші: Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларға (қажылықты умра жасау үшін үзуді) бұйырғанда, бұл туралы біз жоғарыда сөз еткеніміздей, бұл (бұйрық) олардың арасында аздап абдыраушылық туғызды. Ал егер бұл бұйрық міндетті сипатта болмағанда, ол оларда абдыраушылық туғызбас еді, өйткені сіздердің өздеріңіз оның таңдау құқығын беретін осыдан алдынғы үш бұйрықтары сахабаларда осындай әсер туғызбағанын көрдіңіздер ғой. Сонымен, Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) соңғы бұйрығының себебінен туындаған абдыраушылық сахабалар оны орындау міндетті екенін ұғынғандығына айғақ болады.
Үшінші: Айшадан (Аллаһ оған разы  болсын) жеткен тағы бір хадисте былай деп жеткізіледі: “... әрі ол менің жаныма ызалы күйде кірді. Мен: «Сені кім ызаландырды, уа, Аллаһтың елшісі, Аллаһ оны Отқа тастасын?», - деп сұрадым. Ол: «Сен менің бұйрығымнан соң адамдардың қобалжып тұрғанын сезбедің бе. Егер мен орын алған нәрсені алдын ала біле алғанымда, құрбандыққа шалатын малды өзіммен бірге айдап келмей, олар сияқты кейіннен ихрамнан шығу үшін, оны осы жерден алар едім», - деп жауап берді (Муслим, әл-Бәйһақи және Ахмад жеткізген). Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ызалануы оның бұйрығы міндетті сипатта болғанын дәлелдеп тұр. Мұның үстіне, Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ызасын сахабалар оның бұйрығын орындаудан бас тартуы емес, өйткені бұл мүлде мүмкін емес еді, олардың қобалжуы туғызған болатын. Сондықтан да құрбандыққа шалатын малдарын өздерімен бірге айдап келгендерінен басқалары түгелімен  ихрам хәлінен шықты, бұл туралы № 44 тармақта сөз болады.  
Төртінші: Қажылықты умра жасау үшін үзу жайында қойылған «Бізге (бұл) осы жылы ғана бұйырылды ма, әлде барлық заманда ма?» деген сұраққа ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) саусақтарын айқастырып: «Умра Қиямет күніне дейін қажылыққа енді, әрі бұл сендер үшін мәңгілікке, мәңгілікке (бұйырылған)», - деп жауап берді. Бұл туралы №34 тармақта айтылатын болады.
Бұл мәтін умраның сол кезден бастап қажылықтың ажырамас бір бөлігіне айналғанына, әрі осы үкім кейбіреулер ойлайтындай тек сахабаларға ғана емес , бүкіл мұсылмандарға мәңгілікке дейін қатысты екеніне айқын дәлел болады.
Бесінші: Егер де Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бұйрығы міндетті сипатқа ие болмағанда, онда оны сахабалардың бір бөлігі ғана атқарғаны жеткілікті болар еді. Алайда біз Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жалпы бұйрықпен шектелмегенін көріп тұрмыз. Жоқ, ол осы бұйрықты орындауды қызы Фатимаға да, әйелдеріне де нақты бұйырды, бұған екі «Сахихта»  Ибн ‘Умардан келтірілетін Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өзінің қоштасу қажылығы кезінде әйелдеріне ихрамнан шығуды бұйырғанда, Хафса, Аллаһ оған разы болсын, одан: «Ал сізге ихрамнан шығуға не кедергі жасайды?», - деп сұраған, ал бұған Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Мен шашымды (шаш жалтыратқыш затпен) желімдеп алдым...», - деп айтатын хадис айғақ болады. Ал Абу Муса, Аллаһ оған разы болсын, Йеменнен қажылық жасау үшін келгенде, Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) одан: «Сен қажылықтың қай түрін орындауды ниет еттің?», - деп сұрады. Ол: «Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) (ниет еткен қажылығын)», -   деп жауап берді. Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) одан: «Ал сен өзіңмен бірге құрбандыққа шалатын мал айдап алып келдің бе?», - деп сұрады. Абу Муса: «Жоқ», - деп жауап берді. Сонда Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) оған: «(Аллаһтың) Үйін тауап жаса, кейін әс-Сафа мен әл-Мәруаның арасын сағи жаса, содан кейін ихрам халінен шық...», - деді.
Енді өзімізге өзіміз сұрақ қойып көрелік: Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) қажылықты умра жасау үшін үзу туралы бұйрықты әрбір балиғатқа толған мұсылманға жеткізу үшін сарып еткен қызу тырысулары оның орындалуы міндетті екеніне нұсқау болмайды ма?  Уа, Аллаһ, ақиқатында, міндеттілік біз атағаннан да едәуір кішілеу нәрсемен орнатылады!  
Жоғарыда келтірілген куәліктер қажылықты әт-таматту’ үшін үзу міндетті екеніне айқын түрде нұсқайды. Сөйтіп, осыған қарсы болған адамдар үшін, осы дәлелдерге мойынсұнудан басқа еш нәрсе қалмайды. Алайда олар осыған қайшы келулерін жалғастыра береді, ал олардың кейбіреулері тіпті «Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бұл бұйрығы оның сахабаларына ғана қатысты айтылған» деген сөздерді айта бастады. Бірақ жоғарыда келтірілген дәйектерді назарға алған түрде мұндай мәлімдемелердің негізсіз екені ап-айқын болады.   Ең соңында кейбір адамдар тіпті бұл бұйрықтың күші жойылған деп айта бастады, алайда олар, уа, Аллаһ, өздерінің пікірілерін екі «Сахихта» және басқа да хадис жинақтарында келтірілетін «Бұған Умар, Усман және әз-Зубайр (Аллаһ оларға разы болсын) тыйым салған» деген хабарға негіздеп, бірде-бір атауға лайықты дәлел келтірмейді.   
Бұған әртүрлі жауап беруге болады:
Бірінші: осы тыйымға жүгіну қажеттілігін сезінетін адам, бәрібір бұл туралы айтпайды, өйткені оның мазһабы әт-таматту’ қажылығын жасауға рұқсат береді. Сөйтіп мазһабтардың бұл сұраққа берген жауабы біздің де жауабымыз болып табылады.  
Екінші: әт-таматту’ қажылығын жасауға тыйым салуды Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларының көпшілігі сөгетін, мысалы, Али, Имран бин Хусайн, Ибн Аббас т.б. сахабалар.
Үшінші: әт-таматту’ қажылығын жасауға тыйым салатын пікір, Сүннетті айтпағанның өзінде, Аллаһтың Кітабына қайшы келеді. Өйткені Аллаһ Тағала былай деді:  
فمن تمتع بالعمر إلى الحج فما استيسر من الهدي
«Ал кім үзілетін қажылық пен умра жасаса ,  шамасы келетін нәрсесін құрбан шалуға тиіс» («әл-Бақара» сүресі, 196-аят).
Бұл аяттың мағынасына Имран бин Хусайн, Аллаһ оған разы болсын, нұсқап, былай деген: «Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) көзі тірісінде біз әт-таматту’ қажылығын жасаған едік, ал Құранда (мұның күшін жоятын) еш нәрсе түсірілмеген еді, бірақ (кейін) бір кісі (яғни Умар) бұл туралы өзінің қалаған пікірін білдірді». Бұл хадистің басқа бір нұсқасында: «…Ал Аллаһтың Кітабында әт-таматту’ қажылығы туралы аят түсірілді де, Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өмірінің соңына дейін бізге оны жасауды бұйырды». Бұл хадистерді Муслим келтірген.
Бұдан тыс, Умардың өзі де әт-таматту’ қажылығын жасауға болатыны туралы айтып, өзінің тыйымы мен сөгісін тек жеке пікірі екенін түсіндірген болатын, өйткені ол әт-таматту’ қажылығы тек бір ғана себеппен жасалады деп ойлайтын. Мысалы, ол (Аллаһ оған разы болсын) (осыған қатысты) былай деген: «Мен Аллаһ Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) және оның сахабалары оны (яғни әт-таматту’ қажылығын) жасағанын білемін, бірақ мен ерлердің арак  бұталарының арасында әйелдерімен жыныстық қатынас жасап, содан соң бастарынан (ғұсыл құйынған) суы тамшылаған  күйде қажылыққа аттанатындарын құптамаймын». Бұл хадисті Муслим мен Ахмад келтіреді.
Бұл мәселені зерттеушінің назарын бұратын жайттардың бірі – Умар (Аллаһ оған разы болсын) әт-таматту’ қажылығын жасауды құпталмайтын амал деп санайтын дәл осы себепті Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) қажылықты умра өтеу үшін үзу туралы бұйрығын орындауға асықпаған сахабалардың да көргені.  Олар былай деген болатын: «Біз тек қажылық жасау ниетімен қажы болып (жолға) шықтық. Бізге әйелдеріміз үшін босану  бұйырылған кезде, Арафатта тұруға дейін төрт-ақ күн қалған болатын. Сондықтан да біз Арафатқа жеткен кезімізде, әйелдерімізбен жыныстық қатынас жасағанымыздан кейін аз-ақ уақыт өткен еді». Толығырақ  № 40 тармақты қараңыз. Кейбір сахабалар өздерінің қажылықтары жайлы күмәндана бастағанда Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) оларға былай деп жауап берді: «Уа, адамдар! Аллаһтың атымен ант етемін! Сендер мені білмейсіңдер ме?! Сендер менің сендердің араларыңдағы ең тақуа, шыншыл және салиқалы екенімді білесіңдер ғой.  Ендеше мен сендерге бұйырған нәрселерді орындаңдар, өйткені егер менің өзіммен бірге (айдап алып келген) құрбандыққа шалатын малым болмағанда, мен де сендер сияқты ихрам халінен шығар едім». Толығырақ № 42 тармақты қараңыз.
Сөйтіп, бұл жайт бізге «егер Умар (Аллаһ оған разы болсын) адамдардың әт-таматту’ қажылығын орындауларын құптамаған кезде біреу оған сахабалардың осындай сөздерін жеткізіп, Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жауабын есіне салғанда, ол қажылықтың осы түрін құпталмайтын амал деп санауын қойып, адамдарға оны жасауға тыйым салмас еді» дегенде нұсқайды. Жоғарыда аталған факт осы өте құрметті сахаба Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) осы сүннеті туралы немесе оның осыған қатысты айтқан сөздерін  білмегеніне дәлел болады. Ол (Аллаһ оған разы болсын) ижтиһад жасады да, қателесті, бірақ Аллаһ Тағала бәрібір (осы шешімі үшін) оған бір сауап береді, өйткені тек Аллаһ қана, ал содан соң Оның Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) кемшіліктерден пәк.
Кейбір адамдар: «Сіздердер келтірген әт-таматту’ қажылығының міндетті екендігін жақтайтын дәйектер, сондай-ақ осыған қайшы нәрселерді теріске шығаратын жауаптарыңыз түсінікті әрі орынды–ақ. Бірақ халифалардың қажылықтың басқа – әл-ифрад түрін жасауы сұрақ туғызады. Ал, ендеше, Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ең көрнекті сахабаларының амалдары мен сіздердің жоғарыда айтқан сөздеріңіздің барлығымен қалайша үйлестіруге болады?», - деп сұрауы мүмкін.
Бұған келесідей жауап беруге болады: жоғарыда келтірілген фактілерден әт-таматту` қажылығы тек өзімен бірге құрбандыққа шалатын малдарын айдап келмейтін қажыларға міндетті болатыны ап-айқын болады. Ал егер қажы өзімен бірге құрбандыққа шалатын малын айдап келсе, онда оған әт-таматту` қажылығын жасау міндетті болмайды, тіпті тыйым салынады. Бұл жағдайда ол не әл-қиран қажылығын, не әл-ифрад қажылығын жасауы керек болады, бірақ әл-қиран қажылығын жасау абзалырақ. Осыдан шыға келе біз: «Ізгі халифалар әл-ифрад қажылығын тек өзімен бірге құрбандыққа шалатын малдарын айдап келгендігі себепті жасаған», - деп тұжырымдай аламыз. Мұндай жағадайда бұда ешқандай қарама-қайшылық жоқ!
Жоғарыда баяндалғанның барлығын қорытындылай келе, былай деу қажет: қажылық жасағысы келген әрбір қажы ихрамға умра жасау ниетімен кіруге тиісті. Кейін, Сафа мен Мәруаның арасында жүгіру (сағи) рәсімін жасап болған соң, ол шашын алу арқылы ихрамнан шығады. Зул-хижжа айының сегізі күні қажылық өтеуші қайтадан ихрам халіне кіреді, бірақ енді қажылық жасау ниетімен. Ал тәлбийя сөздерін әл-қиран немесе әл-ифрад қажылығын өтеу ниетімен айтқан адамға келер болсақ, ол өзінің Пайғамбарына (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) мойынсұнып, қажылығын умра жасау үшін үзуге тиісті, өйткені Ұлы әрі Құдіретті Аллаһ:
من يطع الرسول فقد أطاع الله
«Кім Елшіге мойынсұнса, сол Аллаһқа мойынсұнады», - деді («ән-Ниса» сүресі, 80-аят).
Әт-таматту’ қажылығын орындаушы адам барлық тиісті рәсімдерді орындап болған соң, не айт күні (яғни 10-зул-хижжада – ред.), не әт-ташрик күндерінің бірінде (яғни 11, 12 немесе 13 зул-хижжада – ред.) құрбан шалуы керек. Бұл қажылық рәсімдерінің аяқталуын білдіреді, ал құрбандыққа шалынатын малдың қанын ағызу мәжбүрлі, еріксіз амалды емес, Аллаһ Тағалаға деген шүкіршілікті білдіреді. Бұл туралы Ибн әл-Қайим былай деп айтқанындай: «Өзінің мәні бойынша бұл өз тұрғылықты мекенінде құрбан шалып жатқан мұсылманның құрбан шалуымен тең, әрі бұл амал осы күнде жасалатын соңғы ғибадат рәсімі болып табылады. Сондықтан да, өзіне құрбан шалынатын малдың қанын ағызуды қамтыған рәсім құрбан шалынатын мереке секілді».
Бұл рәсім Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) хадисіне сәйкес ең жақсы амалдардың бірі болып табылады. Мысалы, одан: «Амалдардың қайсысы ең жақсы болып табылады?», - деп сұрағанда, ол: «Тәлбийяны қатты дауыспен айту және құрбандыққа шалынатын малдың қанын ағызу», - деп жауап берді. Бұл хадистің сахихтығын Ибн Хузайма, әл-Хаким және әз-Зәһаби растаған. Сондай-ақ әл-Мунзири де оны хасан хадистер санатына жатқызған. Қажы өзі құрбандыққа шалған малының етінен ауыз тюге тиісті, мұны Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жасағанындай. Бұл туралы толығырақ № 90 тармақта айтылатын болады. Өйткені Ұлы және Құдіретті Аллаһ Минада құрбан шалынатын малдар туралы:
فكلوا منها وأطعموا البائس الفقير
«Одан өздерің де жеңдер және жоқ-жітікке де жегізіңдер», - деп айтты («Хаж» сүресі, 28-аят).
Көптеген қажылармен сөйлесуіміздің нәтижесінде біз олардың әт-таматту’ қажылығын жасаудың абзал екендігін  білетініне қарамастан, бәрібір әл-ифрад қажылығын  жасайтынына, содан соң қажылық біткеннен кейін, әт-Танимге аттанып, ол жерден шыққан соң тек өздерін құрбан шалумен міндеттемеу үшін, умра жасайтынына көз жеткіздік! Кесірлі екендігі айқын болып тұрған мұндай әрекет Аса  Дана Аллаһтың Шариғатына қарсы келеді әрі шариғатты айналып өту мақсатымен жасалатын айла болып көрінеді. Аллаһ өзінің Даналығымен қажылықтан бұрын умра жасауды бұйырғанда, олар керісінше істейді, Ол әт-таматту’ қажылығын жасаушыларды құрбан шалумен міндеттеген кезде, олар бұдан қашқақтайды. Аллаһтан қорқатын адамдар осылай істейді ме?! Олар осыдан кейін де өздерінің қажылықтарының Аллаһ тарапынан қабыл болуына және күнәларының кешірілуіне үміт етеді ме? Бұл екіталай, өйткені «расында, Аллаһ тек тақуалардан ғана қабыл етеді» ( «әл-Мәида» сүресі, 27-аят), бірақ сараңдар мен қулардан емес!
Сондықтан да, уа, қажы, Рабыңыздан қорқыңыз әрі барлық рәсімдерде Пайғамбарыңыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетіне ілесіңіз – бәлкім, (сонда ғана) күнәларыңыздан арылып, анаңыздан жаңа туған сәттегідей олардан таза боларсыз!

Үшінші кеңес

Құрметті қажы, Арафатқа аттанудан бұрын Минада түнемеуден, сондай-ақ Құрбан Айт күніне қараған түні Муздалифада түнемей өтіп кетуден сақ бол, өйткені бұл Пайғамбарыңыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) басшалығының бір бөлігі болып табылады.  Бұл, әсіресе, Муздалифада таң атқанша түнеуге қатысты, өйткені ол ғалымдардың ең дұрыс пікіріне сәйкес қажылықтың тіректерінің бірі (рүкіні) болып табылады.   Өздерінің қызметтері үшін толығымен ақысын алып жатса да, аз істеп көп табумен басы қатып жүрген кейбір «қажылардың гидтері» деп аталатындардың сәнді сөздеріне алданбаңыздар. Оларға сіздің қажылықтың барлық рәсімдерін өтеген-өтемегеніңіз, оларды Пайғамбарыңыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетіне сәйкес орындаған-орындамағаныңыз бәрібір.    

Төртінші кеңес

Құрметті қажы, сіз сондай-ақ (Меккедегі) Қасиетті Мешітте де, басқа кез келген мешітте де намаз орындап тұрған адамның алдын кесіп өтуден сақ болыңыз, өйткені ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп ескертекен: «Егер намаз орындап тұрған адамның алдын кесіп өтуші өзінің мойнына қандай (күнә) алып жатқанын білгенде, бір орнында қырық (күн, ай немесе жыл) қозғалмастан тұру ол үшін оның алдын кесіп өтуден жақсырақ екенін түсінер еді»  (бұл хадисті әл-Бухари мен Муслим өздерінің «Сахих» жинақтарында жеткізген).  Сондай-ақ, құрметті қажы, сізге алдыңызды қандай да бір нәрсемен (сутрамен) бөгеп алмастан намаз оқуыңызға болмайды. Сіз намаз оқып тұрған кезде адамдардың алдыңыздан кесіп  өтуіне жол бермеу үшін, алдыңызға бөгет ретінде бір нәрсе қоюыңыз қажет. Егер біреу-міреу сіз бен бөгет арасынан өтуге талпынса, сіз оған кедергі жасауыңыз керек.  Бұған қатысты бірқатар хадистер мен асарлар жеткізіледі, олардың кейбіреулерін мен төменде келтіремін:
1. «Егер сендерден біреу өзінің алдына ер тоқымның артқы жағы сияқты бір нәрсені қойса, намазын орындай берсін және оның арғы жағынан өтетін біреуге назар аудармасын»
2. «Егер сендерден біреу адамдардан сутрамен тасаланып намаз орындай бастаса, ал басқа біреу оның алдынан кесіп өткісі  келсе, (намаз орындаушы) оны көкірегінен итеріп жіберсін әрі шамасы келгенше оған қарсылық жасасын, егер де әлгі (біреу бағынудан) бас тартса, ол онымен шайқассын (яғни оны қаттырақ итеріп жіберсін – ред.),  өйткені ол – шайтан!» Бұл екі хадис те сахих болып табылады. Олар екі «Сахихта» келтірілген. Толығырақ (шейх әл-Әлбанидің) «Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) намазының сипаттамасы»  кітабын қараңыз.
3. Яхья бин Кәсир былай деп хабарлаған: “Мен Әнас ибн Мәликтің Қасиетті Мешітке кіріп, өзінің алдына (бөгет ретінде) бір нәрсені қойып, оған жүзін қаратып намаз оқи бастағанын көрдім”. Бұл асарды Ибн Са’д сенімді жеткізушілер тізбегі (иснад) арқылы келтірген.
4. Салих бин Кайсан былай деп хабарлаған: ”Мен Ибн ‘Умардың Қағба алдына тұрып намаз орындағанын әрі ешкімді өз алдынан  өткізбегенін көрдім”. Бұл асарды Абу Зур’а әр-Рази “Тарих Димашқта”(91/1), сондай-ақ Ибн Асакир “Тарих Димашқта” (8/106/2) сенімді иснад арқылы келтірген.
Бірінші хадис намаз орындаушының алдында бөгеттің (сутраның) болуы міндетті екеніне нұқсайды, әрі егер ол оны қойған болса, онда біреу оның арғы жағынан өтсе де – оқысы жоқ.
Екінші хадис намаз орындаушы адам кез келген басқа адамға оны мен сутрасының арасын кесіп өтуіне жол бермеуі қажеттігіне нұсқайды. Бұдан тыс, осы хадис намаз орындаушының алдын қасақана кесіп өтуге тыйым салынғандығына нұсқайды, өйткені осыны жасайтын адам шайтан болып табылады.  
«Шайтан» деген лақап атқа лайық болып қажылықтан қайтқан адам қандай (нашар) үлеске ие болғанын білсе екен.  
Жоғарыда аталған хадистердің екеуі де, сондай-ақ олардың мағынасы жалпы сипатқа ие әрі қандай да бір жеке мешітпен немесе орынмен шектелмейді. Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өз мешітінде хабарлаған бұл хадистер ең бірінші кезекте Қасиетті Мешіт пен Пайғамбар Мешітін, ал содан соң, әрине, басқа мешіттерді де қамтиды. Ал жоғарыда айтылып кеткен екі асар, кейбір «қажылардың гидтері»  мен басқа адамдардың «Бұл тыйым Қасиетті Мешіт пен Пайғамбар мешітіне қатысты емес!» деген сөздерінен айырықша, жоғарыда келтірілген хадистердің Қаситетті Мешіттерге де қатысты екеніне нұсқайды. Сүннетте осы тәрізді тұжырымдарға негіз жоқ.  Сондай-ақ бұл туралы бірде-бір сахабалардан жеткізілмейді. Уа, Аллаһ, тек Мекке Мешітіне қатысты бір-ақ хадистен басқа, алайда оның жеткізушілер тізбегі сенімді емес әрі оған дәлел ретінде сілтеме жасауға болмайды.  Бұл мәселе толығырақ «Қажылықпен байланысты діни жаңалықтар (бидғаттар)» тарауында қаралатын болады (№124 тармақ).

Бесінші кеңес

Қадірменді ғалымдарымыз қажылармен Қасиетті Мешіттердегі және басқа да құт-берекелі жерлердегі бағалы кездесу сағаттарын  оларға қажылықтың қажетті рәсімдері мен оның ережелерін Аллаһтың Кітабына және Оның Пайғамбарының (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетіне сәйкес үйрету үшін пайдаланулары қажет. Сонымен бірге бұл оларды сол үшін бүкіл пайғамбарлар жіберілген және Қасиетті Кітаптар түсірілген Исламның негіздерін, яғни бірқұдайшылықты насихаттаудан басқа жаққа бұрып алып кетпеуге тиіс.  Бізге кездескен көптеген қажылар, - олардың ішінде тіпті өздерін ғалым деп санайтындары да бар, - бірқұдайшылықтың мәні және онымен қандай ширк амалдары сәйкес келмейтіндігі туралы мүлде бейхабар. Сондай-ақ біз көптеген қажылардың мұсылмандарды, олардың түрлі мазһабтарына және топтарының көптігіне қарамастан, ақида, фиқһ мәселелерінде, қоғамдық қатынастарда, адамгершілік тәрбиеде, саясатта, экономикада, өмірдің басқа да салаларында Құран мен Сүннетке негізделген шынайы іс-әрекетпен айналысуға қайтаруға қатысты толық салғырттық танытатынын да байқадық. Ал мұсылмандар осы шынайы негізге және осы Тура Жолға сүйенбесе, онда қандай қайта өрлеуді күтіп, қандай оңалу туралы сөз етуге болмақ?!  Дәл сондықтан да мұсылмандар өз іс-әрекеттерінен қорлық пен әлсіздіктен басқа ешқандай жеміске жете алмауда, ал біздің кезімізде орын алып жатқан жағдайлар осының айғағы болуда. Әрі біз тек Аллаһқа ғана көмек сұрап жалбарынамыз!
Кейде ақиқатқа шақыру барысында азды-көпті дәрежеде айтысуға тура келіп жатады, ал ол ең жақсы үлгіде жүргізілуге тиіс. Бұл туралы Ұлы әрі Құдіретті Аллаһ былай дегендей:
ادع إلى سبيل ربك بالحكمة والموعظة الحسنة وجادلهم بالتي هي أحسن
«Рабыңның жолына даналық және ізгі насихатпен шақыр, әрі олармен айтысуды ең көркем үлгіде жүргіз!» («ән-Нәхл», 125-аят).
Әрі Аллаһ Тағаланың
... فلا رفث ولا فسوق ولا جدال في الحج
«...қажылық кезінде әйелге жақындасу, күнә істеу және жанжал жоқ» («әл-Бақара» сүресі, 197-аят) деген сөздерін дәйек ретінде келтіретін надандардың қарсылықтары сені осыдан қайтармасын, өйткені қажылық кезінде тыйым салынған айтысу, тек қажылық кезінде ғана емес, басқа да кез келген уақытта тыйым салынған  (осы аятта аталған) күнәлар сияқты. Олар келтірген қасиетті аят одан алдын келтірілген, айтысуды ең көркем үлгіде жақсы дәйектермен жүргізуді бұйыратын аяттан айырықша, өтірік айтысуларға тыйым салады.
Ибн Хазм, Аллаһ оған рақым етсін, былай деген (7/196): “Айтысу екі түрлі болады: біріншісі – ақиқатқа жетелейтін міндетті (айтысу); ал екіншісі – жалған (айтысу). Ақиқатқа ұмтылып айтысуды ихрам халінде де, одан тыс та жүргізу қажет, ал бұл Раббының жолына шақыруды, ақиқатты анықтап жалғанды тойтаруға ұмтылуды білдіреді, өйткені Аллаһ Тағала: «Раббыңның жолына ... шақыр», - деді. Тура сол сияқты, кім ақиқатты анықтау үшін немесе Аллаһ үшін емес, басқа бір нәрсе үшін айтысулар жүргізіп, осы орайда өзінің ихрам халінде екенін білсе де, қасақана түрде өтірікке жүгінетін болса, сол ихрам мен қажылықтың қасиеттілігін бұзады, өйткені Аллаһ Тағала: «Қажылық кезінде … жанжал жоқ», - деді”.
Кейбір салиқалы сәлафтар осы аятта аталған «жанжалдың» астарында қарсыластың жүрегінде ашу-ыза туғызатын тартыс-керістер меңзеледі деген. Осы пікірді қолдап, Ибн Қудама “әл-Муғниде” (3/296) бұл пікірдің ислам ғалымдарының басым бөлігіне тиісті екенін айтқан.
Бұл сөздің басқа да түсіндірмесі бар: кейбір ғалымдар, нақты айтқанда, Ибн Жәрир (әт-Табари), содан соң Ибн Таймийя “Мәжму әр-Расаил әл-Кубрада”(2/361) жоғарыда келтірілген аяттағы талас-тартыс жүргізуге деген тыйым тек қажылық уақыты мен оның рәсімдеріне қатысты деген. Алайда біз осы аяттың астарында тек осы мағына меңзеледі деп есептемейміз, ал Аллаһ бұл туралы жақсырақ біледі!
Алайда сонымен бірге ақиқатқа шақырушы адам өз пікірін соқыр түрде ұстанатын адамдармен тартысудың пайдасыз екенін, ал тартысуды ұзаққа созып жіберу орынсыз нәрселерге келтіретінін түсінгені жөн. Мұндай жағдайларда осындай талас-тартыстарды қалдырған жақсырақ болады, өйткені Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Мен өзінікі тура бола тұра айтысуды тастаған адамға Жәннаттың төңірегінен үйге (ие болатынына) кепілдік беремін», - деген. Бұл хадисті Абу Дауд жақсы иснад арқылы Абу Умамадан жеткізген, сондай-ақ әт-Тирмизи де осыған ұқсас хадисті Әнастан келтіріп, оның иснадын хасан деген.
Аллаһ Тағала барша мұсылмандарға Оның Пайғамбарының (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетін үйренуге және оған ілесуге көмек берсін!

Мына нәрселерде күнә жоқ:
Қажылық кезінде кейбір қажылар төменде көрсетілген нәрселерді күнәлі деп санайды, бірақ шындығында олар үшін бұл нәрселер рұқсат етілген болып табылады:
1. Тіпті қажеттілік болмаған жағдайда да ғұсыл кұйынуға рұқсат етіледі. Ал ғұсыл құйыну, мысалы, ұрық шыққаннан кейін қажет болады. Осы тұста басқа масих тартуға да болады. Екі «Сахихта» және басқа да хадис жинақтарында ‘Абдуллаһ бин Хунайннан, ‘Абдуллаһ бин әл-’Аббас пен әл-Мисуар бин Махрама Абуа деген жерде (болған кездерінде) (бір мәселе бойынша) пікірлері келіспегені туралы жеткізіледі.  ‘Абдуллаһ бин ‘Аббас ихрам халіндегі қажы басын жуа алатынын айтты, ал әл-Мисуар бұған кері пікір білдірді.  
 (‘Абдуллаһ бин Хунайн былай деді): “Сонда ‘Абдуллаһ бин әл-’Аббас мені Абу Аййуб әл-Ансариге жіберді, мен оны жолықтырған кезде, ол (өзі жанында тұрған құдықтың) бағаналарының арасында (өзгелерден) киімімен тасаланып ғұсыл алып тұрған болатын. Мен оған сәлем бердім, ал ол: «Бұл кім?», - деп сұрады. Мен: «‘Абдуллаһ бин Хунайнмын. ‘Абдуллаһ бин әл-’Аббас мені сізге Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ихрам халінде болған кезінде басын қалай жуғаны туралы сұрау үшін жіберді», - деп жауап бердім. (Менің сөздерімді естіп,) Абу Аййуб киімін ұстап, оны басы көрінетіндей етіп төмен түсірді де, оған су құйып тұрған (адамға): «Құй», - деді, әрі әлгі кісі оның басына су құя бастады.  Кейін ол басын екі қолымен ысқалай бастады да, кейін:  «Мен Пайғамбардың да (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) тура осылай істейтінін көрдім», - деді”. Бұл хадистің Муслим жеткізген нұсқасы әл-Мисуардың Ибн ‘Аббасқа: “Мен енді ешқашан сенімен айтыспаймын”, - деп айтқан сөздерімен аяқталады.
Әл-Бәйһақи Ибн ‘Аббастан хасан иснадпен келесі хабарды жеткізеді: “Кейде ‘Умар бин әл-Хаттаб (Аллаһ оған разы болсын), біз екеуіміз ихрам халінде болсақ та, маған: «Кел, суға сүңгийік те, қайсысымыз ауасыз көбірек тұратынымызды білейік», - деп айтатын”.
Сондай-ақ Абдуллаһ бин ‘Умар да «Асим бин ‘Умар мен Абдуррахман бин Зәйд теңізде болған кездерінде бір-бірінің басын суға батырып, суға сүңгитінін, ал  ‘Умар оларға қарап, оларға сөгіс білдірмейтінін» жеткізген.
2. Басты қасуға рұқсат етіледі, тіпті егер осының нәтижесінде бірнеше шаш  түссе де. Бұған Абу Айубтың жоғарыда келтірген хадисі  айғақ болады. Сондай-ақ Мәлик те (1/358/92) Умм Әлқама бинт Абу Әлқамадан жеткізген деректе, оның былай деп айтқанын келтіреді: “Мен Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әйелі Айшаға ихрам халіндегі адам жайында «Оған өз денесін қасуға рұқсат етіледі ме?» деген сұрақ қойылғанын естідім. Айша (Аллаһ оған разы болсын):  «Қажы қасынуына, тіпті қатты қасынуына болады. Егер менің қолдарым байлаулы болып, қасынғым келгенде, мен мұны аяғыммен істер едім», - деп жауап берді”. Бұл асардың иснады хасан, өйткені оны растайтын басқа да көптеген хабарлар бар.
Шейх әл-Ислам Ибн Таймийя “әл-Мажмуа әл-Кубрада” (2/368) былай деген: «Егер ихрам халіндегі адамның денесі қышыса, ол оны қасуына болады. Сондай-ақ ғұсыл құйыну кезінде де бір-екі шаш түсіп жатса, оның оқасы жоқ».
3. Қан алдыруға (хижама жасатуға) рұқсат етіледі, тіпті бұл үшін қан алатын жерден шашты қырып тастауға тура келсе де. Бұған Ибн Бухайнадан жеткізілетін «Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ихрамда болған кезінде Ләхйа Жәмал деген жерде оның төбесін (тіліп) қанын ағызды» деген хадис айғақ болады (әл-Бухари мен Муслим).
Шейх әл-Ислам Ибн Таймийя өзінің “әл-Мәнасик” (2/338) атты еңбегінде: «Егер ихрам халіндегі адамның денесі қышыса, ол оны қасуына болады. Сондай-ақ ол басы мен денесінің басқа жерлерінен қан алдыра алады. Егер осы үшін шаштың қандай да бір бөлігін қыру қажет болса, онда бұл «Сахихта» келтірілетін хадиске сәйкес рұқсат етіледі», - деп, осы жерде хадистің мәтінін келтіреді. Әрі қарай ол былай жалғастырады: “Өйткені қан алдыруды тек шаштың қандай да бір бөлігін қыру арқылы ғана жасауға болады ғой. Сол сияқты ғұсыл құйынғанда да бірнеше шаш түсіп жатса, оның оқасы жоқ, тіпті осы нәрсе дәл ғұсыл алу кезінде орын алды деген мығым сенім болса да”.
Ханбали мазһабының ұстанымы осындай, бұл туралы “әл-Муғниде” (3/306) айтылатындай, алайда ол жерде  әрі қарай былай деп айтылған: “…бірақ бұл адам өтемақы болатын амал (фидья) жасауы керек”. Тура сол туралы имам Мәлик те, басқа ғалымдар да айтатын. Ал Ибн Хазм олардан айырықша, осы хадисті келтіргеннен кейін (7/257): «Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) айыппұл немесе фидья төлеу туралы хабарламаған. Егер бұл міндетті болғанда, онда Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бұл мәселені назардан тыс қалдырмайтын еді. Өйткені қалың шашқа ие болған Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ихрам кезінде басты қыруға деген тыйымды бізге жеткізді ғой».
4. Хош иістер иіскеуге және сынған тырнақты алып тастауға рұқсат етіледі. Ибн Аббас (Аллаһ оларға разы болсын): «Ихрамдағы адам (ғұсыл құйыну үшін) моншаға кіруіне, тісін алдыруына, хош иістер иіскеуіне және сынған тырнағын алып тастауына болады», - деген.  Әрі қарай ол былай деп жалғастырған: «Сендерді қинайтын нәрсені алып тастаңдар, өйткені, ақиқатында, Ұлы әрі Құдіретті Аллаһ сендерге жапа шектіруді қаламайды». Бұл асарды әл-Бәйһақи (5/62-63) сахих иснад арқылы келтірген. Тура осындай пікірді Ибн Хазм (7/246) ұстанған. Имам Мәлик, өз кезегінде, Мухаммад бин Абдуллаһ бин Абу Мәриямнан оның бірде ихрам халінде болған кезінде Саид бин әл-Мусайибтан өзінің сынған тырнағы туралы сұрағанда, Саид оған: «Оны кесіп таста», - деп айтқанын жеткізген.  
5. Күннен шатырдың (палатканың) ішінде, қол шатырдың астында, машинаның ішінде паналауға рұқсат етіледі. Ал қажыларды таситын автобустардың шатырын алып тастау керек деп есептейтін кейбір мұсылмандарға қатысты айтар болсақ, мұндай әрекеттер дінде әлемдердің Раббысы тыйым салған шектен шығушылық пен артық кетушілікке жатады. Мысалы, Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларына Намирада өзіне арналған шатыр орнатуды бұйырғаны және өзі кейін соған тоқтап орналасқаны сенімді түрде жеткізіледі (бұл туралы № 57-58 тармақтарда айтылатын болады). Сол сияқты Умм әл-Хусайн (Аллаһ оған разы болсын) келесі хадисті жеткізген: «Мен Аллаһтың Елшісімен (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бірге оның қоштасу қажылығы кезінде қажылық жасап жүргенімде, оның жанында Усама мен Біләлді көрдім. Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) үлкен бағанаға (Жәмрат әл-ақабаға)  тас лақтырмайынша олардың біреуі оның түйесін жетектеп, ал екіншісі оны өз киімімен аптаптан бүркеп жүрді». Бұл хадисті Муслим мен әл-Бәйһақи келтіреді.
Сонымен бірге әл-Бәйһақи Нәфи’тің мынандай мойындауын да келтіреді: “Ибн ‘Умар (Аллаһ оған разы болсын) ихрам халіндегі бір адамның түйе үстінде отырып, күннен бүркенгенін көріп,  оған: «Ихрамға кім үшін кірген болсаң, сол үшін өзіңді құрбан етсей», - деді”. Ал бұл асардың басқа бір нұсқасында Ибн ‘Умар ихрам халінде болған және күннен бүркенген Абдуллаһ бин Рабианы көргені туралы айтылады. Ол өзінің ертоқымының ортасына ұзын сырық орнатып, оған киімін керіп қойған болатын. Ибн ‘Умар оны кездестіргенде, мұны оған тыйым салды.  
Осы екі асарға қатысты мен (яғни шейх әл-Әлбани – редактордың ескертпесі) былай деймін: Ибн ‘Умарға Умм әл-Хусайнның жоғарыда келтірілген хадисі жетпеген болуы мүмкін, өйткені оның тыйым салған нәрсесі, Аллаһ Елшісінің өзі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) істеген нәрсеге қайшы келіп тұр.   Осыған байланысты әл-Бәйһақи былай деген: “Сахабаның айтқан сөздері мен істеген амалдары туралы асар осындай, алайда Умм әл-Хусайннан жеткізілетін, Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өзінің іс-әрекеттері туралы куәлік беретін хадис сахих болып табылады”. Бұл «басымдық Умм әл-Хусайннан жеткен хадисте, әрі соны басшылыққа алу керек» дегенді білдіреді. Әл-Бәйһақи осы хабарды келтірген тарауды «Ихрам халіндегі адам өзінің басына тимейтін кез келген затты қолданып, көлеңкеде паналауына рұқсат етіледі» деп атағаны да жай емес” .
6. Қажы өзінің изарын (белінен төменгі жағын орайтын матаны) арнайы белбеумен немесе жай белдікпен, немесе қажеттілік болған кезде оны түйіндеп байлау арқылы ұстауға рұқсат етіледі. Ихрамдағы адамға сақина, сағат, көзілдірік киюге рұқсат етіледі, өйткені осыған тыйым салатын хадистер жоқ және осының рұқсат етілгеніне нұсқайтын кейбір хабарлар бар. Мысалы, бірде Айшадан (Аллаһ оған разы болсын) қажылардың белдік тағып жүруі туралы сұрағанда, ол: «Бұда не жамандық бар? Қажы өз ақшасын сенімді түрде сақтасын», - деп жауап берген (бұл асардың иснады сахих). Табиғиндердің бірі болған Атадан жеткен тағы бір асарда: «Қажы жүзік тағуына және белдік қолдануына болады», - деп айтылады (бұл асарды әл-Бухари «та’лик» түрінде келтіреді).
Мен (яғни шейх әл-Әлбани – редактордың ескертпесі) былай деймін: сағат пен көзілдірікке қатысты айтар болсақ, бұған тыйым салатын мәтіндердің болмауы себепті,  сақина мен белдік киюге рұқсат етілгендей, оларды да киюге рұқсат етіледі.
وما كان ربك نسيا
«Ал Раббың еш нәрсені ұмытпайды» («Мәриям» сүресі, 64-аят).
Аллаһ сіздерге жеңілдік қалайды әрі ауыртпалық қаламайды. Ендеше, Аллаһ сіздерді Тура Жолға салғаны үшін Оны ұлықтаңыздар! Бәлкім, шүкіршілік етушілерден боларсыздар!

Шәууәл айының 15 күні, һижраның  1384 жылы
 (17 ақпан 1965 ж. – редактордың ескертпесі)
Дамаск
Мухаммад Насыруддин әл-Әлбани

 
بسم الله الرحمن الرحيم
Жә‘фар бин Мухаммад оның әкесі былай деп айтқанын жеткізген: “Біз Жәбир бин ‘Абдуллаһтың (олардың екеуіне де Аллаһ разы болсын) жанына келгенде, ол (қасындағы) адамдардан өзінің алдына кімдердің келгені туралы сұрай бастады. (Осылайша) ол маған дейін жетті.  [Оның сұрағына] мен: «Мен - Мухаммад бин ‘Али бин Хусайнмын», - деп жауап бердім. Сонда ол екі қолын менің басыма қарай созды да,  [алдымен] жоғарғы түймемді, кейін төменгісін ағытып, кейін алақанын менің көкірегіме қойып, - сол кезде мен балиғатқа толмаған жасөспірім  болатынмын, - : «Қош келдің , уа, менің бауырымның баласы,  сұрағың келген нәрсең туралы сұрай бер », - деді.  Мен  сол кездерде зағип болып қалған [Жәбирге] сұрақтарымды қоя бастадым. Намаздың уақытысы басталған кезде, ол көрпесіне  оранып орнынан тұрды, бірақ ол оны иығына жапқан  сайын  [көрпесінің] шеттері қайтадан өз орнына түсе беретін, өйткені ол шағын ғана болатын, ал [Жәбирдің] жамылғысы оның жанындағы [киім] ілгіште [ілінген] болатын. Ол бізбен бірге намаз оқыды , [содан соң] мен одан: «Маған Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) қажылығы туралы баяндап беріңіз», - деп сұрадым ”.
[Мухаммад бин ‘Али бин Хусайн осыдан кейін Жәбир] саусақтарын бүгіп, тоғыз санын көрсеткенін және былай деп айтқанын [жеткізген]:
1- “Ақиқатында, Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) [Мәдинада] тоғыз жыл бойы бірде-бір рет қажылық жасамай тұрды .
2- Кейін оныншы жылы Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) [осы] жылы қажылық жасауды ниет еткендігі туралы адамдарға хабарланды.
3- Әрі сол кезде Мәдинаға көптеген адамдар келіп жетті  (хадистің басқа нұсқасында: «Жаяу не көлікпен жүре алатын бірде-бір адам (үйінде) қалмады», - деп жеткізіледі) . [Адамдар онымен бірге шығуға (үлгеру) үшін асықты, өйткені] олардың барлығы Аллаһтың Елшісімен (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бірге жүруді және ол жасап жатқан рәсімдерді қайталауды қалады .
4- [Жәбир былай деді: “Мен оның (хадистің басқа нұсқасында: “Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бізге құтпа жасап, былай деді...», - деп жеткізіледі): “Мәдина тұрғындары үшін ихрамға кіру орны - Зул-Хуләйфа , басқа жолмен (Шамнан) келетіндер үшін – әл-Жухфа , Ирак тұрғындары үшін – Зат Ирқ , Нәжд тұрғындары үшін – Қарн, ал Йемен тұрғындары үшін – Яләмлам »,  - деп айтқанын естідім"].
5- [Жәбир былай деді: “Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) [зул-ка’да айының аяқталуына бес, не төрт күн қалған кезде]  жолға шықты].
6 – [және өзімен бірге құрбандыққа шалатын малдарды айдап алып кетті] .
7 – Біз онымен бірге [әйелдер және балалармен қатар] жолға шықтық.
8 – Сөйтіп Зул-Хуләйфаға жеттік . Сол кезде Асма бинт Умайс Мухаммад бин Абу Бакрды босанды .
9- Ол өзінің не істеу керек екенін сұрау үшін Аллаһтың Елшісіне (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) адам жіберді.
10- [Сонда] ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деді: “Ғұсыл құйын, сосын (мақта толтырылған енді матамен) қан ағып жатқан жеріңді байлап таста да, содан соң ихрамға кір” .
11- Кейін Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) мешітте [толық үнсіздік сақтап,]   намаз оқыды  .
ИХРАМ ХАЛІНЕ КІРУ  

12- Кейін он әл-Кәсуаға отырды . Оның түйесі әл-Байда деген қонысқа жеткен кезде [ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) және оның сахабалары (тек қажылық жасау ниетімен ғана) ихрам халіне кірді де, тәлбийя   айтты (Хадистің басқа нұсқасында: «Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) және оның сахабалары әл-ифрад қажылығын (жасау ниетімен) ихрамға кірді әрі тәлбийя айтты», - деп хабарланады].
13- [Жәбир (Аллаһ оған разы болсын) былай деді:] «Мен [барлық жерде] – оның алдынан да, артынанда да, оң жағынан да, сол жағынан да – оны көзбен қамту мүмкін болмаған (өте көп) жаяу және салтты (адамдар) қоршағанын көрдім . Олардың арасында оған Құран түсіріліп жатқан әрі  оның мағынасын (та’уил) білетін Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бар еді, сондықтан да біз оның істегендерінің барлығын қайталайтынбыз ».
14- Ол бірқұдайшылық сөздерін қатты дауыстап жариялап , (мына сөздерді қайталай бастады):
لبيك اللهم لبيك لبيك لا شريك لك لبيك إن الحمد والنعمة لك والملك لا شريك لك
“Ләббәйк Аллааһуммә ләббәйкә! Ләббәйкә ләә шәриикә ләкә ләббәйкә! Иннәл хамда уән ниъмәтә ләкә уәл мулк, ләә шәриикә ләкә”
(Мағынасы: «Міне, мен Сенің алдыңдамын, уа, Аллаһ! Міне, мен Сенің алдыңдамын! Міне, мен Сенің алдыңдамын, әрі Сенің серігің жоқ! Міне, мен Сенің алдыңдамын! Ақиқатында, Саған мақтау-мадақ тән, әрі нығметтер мен патшалық Сенікі! Сенің серігің жоқ!»).
15- Барлық адамдар оның ізінен осы сөздерді қатты дауыстап  қайталай берді. (Хадистің басқа бір нұсқасында: «Адамдар тәлбийяны [, оған келесі сөздерді қосып] айта бастады: [ لبيك ذا المعارج لبيك ذا الفواضل “Ләббәйкә Зәл-Мә`ариж, Ләббәйка Зәл-Фәуәдил” (мағынасы: «Міне, мен Сен алдыңдамын, дәрежелердің Иесі ! Міне, мен Сенің алдыңдамын, пайда-игіліктердің Иесі!») {Абу Дауд, Ахмад, әл-Бәйһақи}], ал Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) оларға осы үшін еш нәрсе деп айтпады .
16- Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) тәлбийяны тоқтаусыз қайталай берді .
17- [Жәбир (Аллаһ оған разы болсын) былай деді: [“Біз [бар дауысымызбен]: [“Ләббәйкә Аллаһуммә («Міне, мен Сенің алдыңдамын, уа, Аллаһ!»)], Ләббәйкә би-л-хаж”(«Міне, мен Сенің алдыңда қажылық (жасап) тұрмын»), - деп айттық]. (Хадистің тағы бір нұсқасында: “Біз умраны (жасауға болатындығын) білмедік”, - деп айтылады) , (ал хадистің басқа бір нұсқасында: «Біз, Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сахабалары, тек қажылық әрі қажылықтан басқа еш нәрсе, тек қана қажылық (жасау ниетімен) ихрам халіне кірдік және тәлбийя айттық», - деп жеткізіледі).)
18- [Ол былай деді: “Ал Айша умра жасауды ниет етті. Ол Сарифке  келгенде, еттеккірі келе бастады”].

Өткен материалдың қысқаша түйіндемесі:
1-    Ихрамға изар мен рида киімінде кіру, әрі оған дейін ғұсыл құйыну.
2-    Осы киімдерді киюден бұрын ер кісілер денелеріне хош иіс майларын жағу.
3-    Ихрамға арнайы микат деп аталатын орында кіру.
4-    Етеккірі немесе босанғаннан кейінгі қаны келіп жатқан әйелдердің ихрамға ғұсыл алғаннан кейін кіруі.
5-    Қажылықтың орындалатын түріне байланысты ихрамға қажылық пен умраны жасау ниетімен кіру.
6-    Қажылықты әйелдермен және балалармен бірге жасау.
7-    Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) айтқан тәлбийя сөздерін айту.
8-    Тәлбийяны қатты дауыспен айту.
9-    Егер қиран немесе ифрад қажылығын жасаушы адам өзімен бірге құрбандыққа шалатын малын айдап келе жатпаған болса, қажылықты умра жасау үшін үзу.

МЕККЕГЕ КІРУ  ЖӘНЕ ҚАҒБАНЫ ТАУАП ЖАСАУ

19- Біз Аллаһтың Елшісімен (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бірге [зул-хижжа айының төрті күні таңертең] (Аллаһтың) Үйіне жақын келгенімізде, (хадистің басқа риуаятында былай деп хабарланады: “Біз Меккеге күн едәуір биік көтерілген кезде кіріп келдік.
20- Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) (Қорықты) Мешіттің қақпаларының алдына келіп, түйесін тізесіне шөктірді де, кейін Мешітке кірді ).
21- Ол (Қағбаның) бұрышын сипап өтті  (Хадистің басқа риуаятында: «Қара тасты», - деп хабарланады) .
22- [, ал кейін одан (яғни Қара тастан) оң жаққа қарай жүрді ]
23- және [оған қайта-қайта оралып,] жылдам жүріспен (әр-рамль)  (Қағбаны) үш рет, ал (қалған) төртеуін әдеттегідей жүріспен [жай]  айналып өтті.  
24- Кейін  ол Ибраһимнің (оған Аллаһтың сәлемі болсын) (тұрған) орынына (мақам Ибраһим) келді де [, адамдар оны еститіндей етіп дауысын қатты көтеріп] былай деді:
واتخذوا من مقام إبراهيم مصلى
«Уа-ттахизу ми-м-мақами Ибраһимә мусаллә»
(мағынасы: «Ендеше, Ибраһимнің (тұрған) орнын намаз оқитын орын ет» («Бақара» сүресі, 125-аят)).
25- Ол Ибраһимнің (тұрған) орны онымен Қағбаның  арасында қалатындай етіп тұрды [да, екі ракағат намаз оқыды] .
26- [Жәбир (Аллаһ оған разы болсын) былай деді]: “Ол екі ракағатта «قل هو الله أحد» (сөздерінен басталатын сүрені) және «قل يا أيها الكافرون» (сөздерінен басталатын сүрені) оқыды. (Хадистің басқа бір риуаятында: "«قل يا أيها الكافرون» ((«Айт: «Әй, кәпірлер!…») сөздерінен басталатын сүрені) және «قل هو الله أحد» ((«Айт: Ол, Аллаһ, Жалғыз…») сөздерінен басталатын сүрені)", - деп хабарланады. )
27- [Кейін ол Зәм-Зәм бұлағына барып, одан су ішті және оны басына құйды] .
28- Кейін ол (Қағбаның) бұрышына қайта оралды да, оған (яғни Қара тасқа) қолын тигізді.
ӘС-САФА МЕН ӘЛ-МӘРУА (ТӨБЕЛЕРІНІҢ) АРАСЫН ЖҮРІП ӨТУ (САҒИ)  

29- Содан соң ол қақпа арқылы шықты да (хадистің басқа нұсқасында: «Әс-Сафа қақпасы арқылы шықты», - деп хабарланады),  әс-Сафа  (төбесіне) қарай бет алды. Оған жақындаған кезде ол (мына аятты) оқыды:
إن الصفا والمروة من شعائر الله
«Иннә әс-сафа уәл-мәруата мин шә’аириЛләһ» (мағынасы: «Расында, әс-Сафа мен әл-Мәруа – Аллаһтың рәсімдік белгілерінен») , (содан соң):
أبدأ (نبدأ) بما بدأ الله به
«Әбда’у (хадистің басқа бір нұсқасында: нәбда’у) би-мә бәдә’а-Ллаһу би-һи», - (деп айтты) (мағынасы: «Мен Аллаһ бастағаннан бастаймын») (хадистің басқа бір нұсқасында: «Біз ... бастаймыз», - деп келтірілген)). Ол әс-Сафадан бастады да, оған (Аллаһтың) Үйін көргенге дейін көтеріле берді.
30- Ол Қыблаға бетін бұрып тұрды, бірқұдайшылық куәлігін айтты, Аллаһты [үш рет] ұлықтады [, Аллаһқа мақтау айтты]  және былай деді:
لا إله إلا الله وحده لا شريك له له الملك وله الحمد [ يحيي ويميت] وهو على كل شيء قدير لا إله إلا الله وحده [ لا شريك له] أنجز وعده ونصر عبده وهزم الأحزاب وحده
 «Лә иләһә иллә Аллаһ, уахдаһу лә шәрикә ләһ. Ләһуль мулк, уә ләһуль хамд [юхьи уә юмит], уә һуа алә кули шәин қадир. Лә иләһә иллә Аллаһ, уахдаһу [лә шарикә ләһ]. Әнжәза уаъдаһу, уә нәсара абдаһу, уә хазамәл ахзабә уахдаһу»
(мағынасы: «Аллаһтан басқа құлшылыққа лайықты құдай жоқ, (Ол) серігі жоқ Жалғыз! Билік пен мақтау-мадақ Оған тән, [Ол тірілтеді және өлтіреді], әрі Ол барлық болмыс үстінен билікке ие! [Серігі жоқ] Жалғыз Аллаһтан басқа құлшылыққа лайықты құдай жоқ! Ол уәдесін орындады, құлына көмектесті және жалғыз Өзі дұшпан тайпаларды талқандады!») .
Ол мұны үш рет қайталады, ал әрбір екі реттің арасында Аллаһқа дұға етіп жалбарынды .
31- Кейін ол түсіп, әл-Мәруа (төбесіне) қарай [жаяу] бет алды . Оның аяқтары кеуіп кеткен (арнаның) (уади) ішіне басқан кезде, ол жүгіре жөнелді (сағи) , ал ол көтеріле бастаған кезде [бұл «сайдың арғы жағына] [түсіп»] [дегенді білдіреді], жүруге көшті де, әл-Мәруаға жетті. [Ол оған (Аллаһтың) Үйін көргеніне дейін көтеріле берді].
32- Әл-Мәруаның үстінде ол тура әс-Сафада істегендерін істеді .

Өткен материалдың қысқаша түйіндемесі:
1-    Меккеге кіру;
2-    Мүмкіндік болса, ғұсыл құйыну;
3-    Мешітке оң аяқпен кіру және мешітке кірерде айтылатын дұғаларды айту;
4-    Қағбаны тауап жасау;  
5-    Осы тауапты жасау барысында ер кісілердің оң иықтарын жалаңаштап жүрулері;
6-    Қағбаны осы тауап жасау кезінде алғашқы үш айналымды жылдам жүріспен (әр-рамл) жүріп өту;
7-    Қара тастың жанында: «Аллаһу Әкбар!», - деп айту;
8-    Қағбаны тауап жасау кезінде әрбір айналымда Қара тасты сүю және Йемен бұрышына қол тигізу;
9-    Қағбаны (осы) тауап жасап болған соң екі ракағат намаз оқу. Бірінші ракағатта («әл-Фатихадан» кейін) «әл-Кәфирун» сүресін (№109), ал екінші ракағатта «әл-Ихләс» сүресін (№112) оқу;
10-    Осы намазды Ибраһимнің (тұрған) орнының (мақам Ибраһим) артында тұрып оқу;
11-    Зәм-Зәм бұлағынан су ішу және оны басқа құю;
12-    Қара тасты ұстау үшін оған қайта оралу;
13-    Белгілі аятты оқып, әс-Сафа төбесіне қарай бет алу;
14-    Әс-Сафа (төбесінде) жүзді қыблаға қаратып тұру;
15-    Әс-Сафа төбесінде Аллаһты зікір ету; бірқұдайшылық (таухид) куәлігін үш рет қайталау, Аллаһты ұлықтау (тәкбір), Аллаһты мадақтау (тахмид) және «Лә иләһа илләЛлаһ» (тәхлил) сөздерін айту;
16-    Әс-Сафа мен әл-Мәруаның арасын жеті рет жүріп өту;
17-    Әс-Сафа мен әл-Мәруаның арасын әрбір жүріп өткен кезде кеуіп кеткен арнаға (уади) басқан кезде рәсімдік жүгіру (сағи) жасау;
18-    Әл-Мәруа (төбесінде) (қыблаға қарап) тұру;
19-    Әл-Мәруа төбесінде әс-Сафадағыдай зікірлерді айту;
20-    Рәсімдік жүгіруді (сағи) әл-Мәруада аяқтау ;
21-    Әт-Тәматтуғ немесе әл-қиран қажылығын жасаушы адамның, егер ол өзімен бірге құрбандыққа шалынатын малды айдап алып келмеген болса, шашын алуы, жай киім кию арқылы ихрамнан шығуы;  
22-    Әт-Тәматтуғ қажылығын жасаушы адамның шашын қыруы емес, оны қырқуы арқылы ихрамнан шығуы.

ҚАЖЫЛЫҚТЫ УМРА ЖАСАУ ҮШІН ҮЗУ ТУРАЛЫ БҰЙРЫҚ

33- Әл-Мәруада соңғы жүгіруді аяқтап болған соң (хадистердің бірінде: «...бұл жетінші (сағи) болатын», - деп хабарланады), ол  былай деді: “[Уа, адамдар!] Егер мен бұрынырақ қазір білген нәрсемді білгенімде, өзіммен бірге құрбан шалатын малдарды айдап келмес едім әрі [міндетті түрде] умра жасар едім. Егер сендердің қайсыларыңда өзімен бірге (айдап келе жатқан) құрбандық малы болмаса, сол өзі жасаған рәсімін умра етіп, ихрам халінен шықсын". (Хадистің басқа риуаятында: “Және ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деді: “Сендер (Аллаһтың) Үйін тауап жасап, әс-Сафа мен әл-Мәруа арасын сағи жасап болсаңдар және шаштарыңды қысқартсаңдар ,  ихрам халінен шыға беріңдер де, әдеттегідей өмір сүре беріңдер, ал әт-тәруия күні  келгенде, қажылық жасау ниетімен (қайтадан) ихрам халіне кіріңдер. Ал өздеріңмен алып келгендеріңді умра етіңдер !”)
34- Сонда [әл-Мәруа етегінде отырған] Сурака бин Мәлик бин Жу’шум орнынан түрып: “Уа, Аллаһтың елшісі! [Осы (басқа бір мәтінде: “біз (умра үшін) үзген (қажылық)”, - деп келтіріледі)] біздің умра бізге тек осы жылы ғана бұйырылды [ма] әлде мәңгіге ме [, мәңгі замандарға ма]?” [Ол (яғни Жәбир) былай деді:] «Сонда Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) қолының саусақтарын бір-біріне байлап (тіркеп), былай деді: “Умра қажылыққа [Қиямет Күніне дейін] кірді , әрі бұл (сендерге) мәңгі замандарға [, мәңгі замандарға”] бұйырылды» [(, - әрі осыны) үш рет (қайталады)] .
35- [Ол (Сурака) былай деді: “Уа, Аллаһтың елшісі! Бізге дініміздің (мәнін) біз енді ғана туылғанымыздай түсіндіріп берші. Біз бүгінгі амалдарымызды неге сәйкес (жасаймыз): тағдырға жазылған және алдын ала белгіленген нәрселерге ме, (енді ғана жазылатын) нәрселерге ме?” Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): “Жоқ, тағдырға жазылған және алдын ала белгіленген нәрселерге сәйкес”, - деді. (Сурака): “[Онда] бірдеңе істеудің қажеті не?”, - деп сұрады.  Сонда (Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)) былай деді: “Амал етіңдер, ал  әркімге [ол не үшін жаратылған болса, соны (істеу)]  жеңілдетіледі” .
36- [Жәбир былай деді: “Ол бізге ихрам халінен шыққаннан кейін құрбан шалуымызды бұйырды . Сонда біз малдармызды құрбандыққа шалуымыз үшін топтарға жинала бастадық]. [Жеті адамнан тұратын әр топқа бір жануардан (бадана ) тура келді]. [Қім құрбандыққа шалатын мал таппаған болса, (қажылық кезінде ) үш күн және үйіне қайтқан соң тағы жеті күн ораза ұстауға міндетті еді]”.
37- [Ол былай деді: “Біз: “Уа, Аллаһтың елшісі, ал ихрам халінен қалай шығуымыз керек?”, - деп сұрадық. Ол: “Толығымен”, - деді”] .
38- [Ол (яғни Жәбир (Аллаһ оған разы болсын)) былай деді: “Әрі бізге (бұл) жүрегіміз қысылатындай ауыр болды].

ӘЛ-ӘБТАХҚА ЖЕТІП КЕЛУ

39- [Ол былай деді: “Біз (әл-Батха) алқабына қарай жүрдік” . Ол былай деді: “(Сол кезде) бір адам: «Бүгін мен өз отбасыма қайтамын», - дей бастады”] .
40- [Ол былай деді: “Біз тек қажылықты орындау ниетімен ғана шыққан болатынбыз. Бізге әйелдеріміз үшін босану  бұйырылғанда, Арафатта тұру күніне дейін төрт-ақ күн қалған болатын (хадистің басқа нұсқасында: «бес [түн]», - деп айтылады). Әрі біз Арафатқа келуіміз керек еді, ал мүшелерімізден ұрық тамып тұруы керек еді". Ол (Мухаммад бин ‘Али бин Хусайн – аудармашыдан (қаз.)) былай деді: «Жәбир қолымен (бұлғап) баяндап жатты») . (Хадистің жеткізушісі былай деді:) «Мен оның қолын бұлғап сөйлеп тұрғанын дәл көз алдымда көріп тұрғандаймын». [(Адамдар): “Біз бұны қажылық деп атап қойған соң, қалайша оны умра етеміз?”, - деді].
41- Ол былай деді: [“Әрі осы (сөздер) бізге беймәлім болған қандай да бір жолмен Пайғамбарға (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жетті. Бұл оған көктен жеткізілді ме, әлде оған бұл туралы адамдар хабарлады ма – біз білмейміз”].
42- [Ол орнынан тұрды да] [адамдарға қарап құтпа айтты , (ал оның алдында) Аллаһты мақтап дәріптеді]. Ол былай деді: [“Уа, адамдар! Сендер маған Аллаһтың дініне қатысты бір нәрсе үйретпексіңдер ме?!] Сендерге мен сендердің араларыңдағы ең тақуа, ең шыншыл және ең салиқалы екенім белгілі ғой.  [Ендеше, мен сендерге бұйырған нәрселерді орындаңдар, өйткені] егер менің өзіммен бірге құрбан шалатын малым болмағанда, мен сендер сияқты ихрам халінен шығар едім [, алайда мына құрбандыққа шалынатын мал тиісті  орнына жетпейінше мен ихрам халінен шыға алмаймын] . Егер мен бұрын қазір білетін нәрселерді білгенімде, өзіммен бірге құрбандыққа шалатын малдарды айдап келмес едім, сондықтан да ихрам халінен шығыңдар”].
43- [Ол былай деді: “Сонда біз әйелдерімізбен жыныстық қатынасқа бардық, хош иістерімізді жақтық және әдеттегі киімдерімізді кидік]. [Біз естідік және мойынсұндық”].
44- [Пайғамбардан (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) және құрбан шалатын малдары бар адамдардан басқа барлық адам ихрам халінен шықты және шаштарын қысқартты].
45- [Ол былай деді: “Әрі Пайғамбар мен (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Тәлхадан басқа олардың ешқайсысында құрбандыққа шалатын малдары жоқ болатын] .

ПАЙҒАМБАР (ОҒАН АЛЛАҺТЫҢ ИГІЛІГІ МЕН СӘЛЕМІ БОЛСЫН) ИХРАМҒА КІРГЕН НИЕТПЕН ИХРАМ ХАЛІНЕ КІРГЕН АЛИДІҢ ЙЕМЕННЕН КЕЛУІ

46- Али [өзіне тапсырылған істі бітіріп,]  Йеменнен Пайғамбар үшін (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) құрбандыққа арналған мал айдап келді.
47- Әрі ол ихрамнан шыққан адамдардың арасында Фатиманы көрді. [Ол шашын тарап], боялған матадан киім киіп, көзіне сүрме жаққан болатын. Ол оны осы үшін сөкті [де: “Саған мұны кім бұйырды?!”, - деді] . Ол: “Ақиқатында, менің әкем маған осылай істеуді бұйырды!”, - деп жауап берді.
48- Ол (яғни Жәбир) былай деді: “(Жылдар өте,) Али Иракта болған кезінде, былай деп баяндайтын: «Сонда мен Аллаһтың Елшісіне (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Фатиманың істегені туралы арыздану үшін әрі оның өзіне хабарлаған нәрселері туралы оның пікірін білу үшін аттандым» . Ол сол үшін оны (Фатиманы) сөккен [, ал ол оған: «Менің әкем маған осылай істеуді бұйырды!», - деп айтқан] жағдай туралы айтып бергенде, Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Ол шындықты айтты! [Ол шындықты айтты!][Мен оған осылай істеуді бұйырдым]», - деді".
49- Жәбир былай деді: “Әрі қарай ол Алиден: «Сен қажылықты бастаған кезіңде не айттың?», - деп сұрады. Ол (яғни Али): «Мен: “Уа, Аллаһ! Ақиқатында, мен ихрам халіне Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ихрамға кірген ниетпенен кіріп жатырмын!”, - дедім!», - деп жауап берді.
50- Сонда ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деді: “Ақиқатында, менімен бірге құрбан шалатын малдар бар, сондықтан ихрамнан шықпа  [да, қазіргі халіңде қала бер]”!
51- Али Йеменнен айдап алып келген құрбан шалатын малдар мен Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) [Мәдинадан] қуып алып келген малдар, бәрін қосқанда жүз бас [түйе мен сиыр] болды".
52- Ол былай деді: «Пайғамбардан (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) және өздерімен бірге құрбандыққа шалатын малдары барлардан өзге адамдардың барлығы ихрам халінен шықты  және шаштарын қысқартты »  .

ИХРАМ ХАЛІНДЕГІ ҚАЖЫЛАРДЫҢ МИНАҒА ҚАРАЙ ЖЫЛЖУЫ  

53- Әт-таруия  күні келгенде, [(сахабалар) Меккені тастап,] Минаға аттанды  әрі [әл-Әбтах деген жерде] қажылық (жасау ниетімен) тәлбийя айтты ".
54- [Ол былай деді: “Кейін Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Айшаның (Аллаһ оған разы болсын) жанына кірді де, оның жылап отырғанын көріп: «Саған не болды?», - деп сұрады. Ол: “Менің еттеккірім (келе бастады). Адамдар ихрам халінен шықты, ал мен шықпадым. Мен сондай-ақ (Аллаһтың) Үйін тауап жасамадым, ал қазір адамдар қажылыққа аттанып жатыр», - деп жауап берді. Сонда ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деді: “Ақиқатында, бұл нәрсе Адамның қыздарының тағдырына жазылған. Сондықтан да ғұсыл құйын, сосын ихрам халіне кір де, қажылық (жасау ниетімен) тәлбийя айт  [, кейін қажылық жаса да, қажы істейтін нәрселердің барлығын істе, бірақ тек (Аллаһтың) Үйін тауап жасама және намаз оқыма”] . (Айша:) «Мен дәл солай істедім» (, - деді)]. (Хадистің басқа бір нұсқасында: «Әрі ол (Аллаһтың) Үйін тауап жасаудан басқа қажылық рәсімдерінің барлығын орындады», - деп айтылады].
55- Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) (Минаға) мініс жануарының үстінде барды  әрі онда (яғни Минада (ал хадистің нұсқаларының бірінде: «бізбен бірге», - деп айтылады)) бесін (зухр), екінті (‘аср), ақшам (мағриб), құптан (‘иша) және таң (фәжр) намаздарын оқыды .
56- Кейін ол күн шыққанша сол орнында азғантай уақыт тұрақтады ,
57- әрі Нәмира  (тауында) [өзі үшін] шатыр орнатуды бұйырды.

АРАФАТҚА ҚАРАЙ ЖЫЛЖУ ЖӘНЕ НАМИРАДА АЯЛДАУ

58- Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жолға шыққанда , құрайштықтар оның әл-Маш’ар әл-Харамда [Муздалифада] тоқтайтынына күмәнданбайтын, өйткені құрайштықтар Исламға дейінгі надандық (жәхилиет) заманында осылай істейтін . Бірақ Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Арафат (алқабына) жеткенге дейін тоқтамай жүріп отырды . Ол Нәмира тауында  өзі үшін шатыр орнатылғанын көріп, сонда тоқтады.
59- Түс ауған бойдан ол өзіне әл-Касуаны жетектеп алып келуді бұйырды. Оны алдына алып келгенде [ол оған мініп,] кеуіп кеткен арнаның (уади) ортасына дейін жетті .

АРАФАТ (КҮНІ) АЙТЫЛҒАН ҚҰТПА

60- Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) адамдарға құтпа  айтып, онда былай деді:
“Ақиқатында, осы күн, осы ай және осы жер қасиетті болғаны сияқты, – сендердің қандарың және сендердің мал-мүліктерің де сондай қол сұғылмайтын және қасиетті!  [Әрі] [, ақиқатында,] жәхилиет  (исламға дейінгі надандық) кезінде [осы] менің аяқтарымның астында істелгендердің барлығына енді тыйым салынады!  Жәхилиет кезінде төгілген қан үшін өш алуға тыйым салынады, әрі мен басқалардан бұрын (біздің туысқанымыз) Раби’а ибн әл-Харистың ұлы [ибн Абд әл-Мутталибтің] қаны үшін өш алуға тыйым саламын! Ол бану Са’д тайпасынан болған емізетін әйелге тәрбиелеуге берілген еді, ал Хузәйл тайпасы оны өлтірді!
Жәхилиет дәуіріндегі өсімқорлыққа тыйым салынады, әрі барлығынан бұрын мен біздің руымыз - ‘Аббас ибн ‘Абд әл-Мутталиб алатын өсімге тыйым саламын. Бүгіннен бастан өсімқорлыққа толығымен тыйым салынды!  
Әйелдеріңмен қарым-қатынас жасауларыңда Аллаһтан қорқыңдар, өйткені сендер оларды Аллаһтың аманат етіп беруі арқасында алдыңдар [хадистің басқа нұсқасында: «…өйткені сендер оларды Аллаһтан берілген аманат ретінде алдыңдар», - деп айтылады] , Аллаһтың Сөздеріне сәйкес оларды өздерің үшін хәлал еттіңдер және ие оларға болдыңдар ! Әрі [, ақиқатында,] сендер олардан өздеріңнің төсектеріңе сендерге ұнамайтын адамдардың отыруына рұқсат етпеулерін талап ете аласыңдар , ал егер олар осыны істесе оларды ұрыңдар, бірақ қатты емес . Ал олар сендерден өздерін лайықты түрде (немесе ғүрыпқа сәйкес) тамақтандыруларыңды және киіндірулеріңді талап етуге құқықты!
[Ақиқатында,] мен сендерге егер содан ұстансаңдар – ешқашан адасушылыққа түспейтін нәрсені тастап бара жатырмын: ол – Аллаһтың Кітабы! . Сендерден мен туралы сұрайды [басқа бір айтылу үлгісінде: «Сендер мен туралы сұраласыңдар», - деп жеткізіледі], сонда сендер не айтасыңдар?» Адамдар: «Біз сені [өз Раббысының жолдауын] жеткізді, (пайғамбарлық міндетін) орындады, [өзінің үмметіне] дұрыс насихаттар берді  [және (Аллаһ тарапынан) жүктелген нәрселерді орындады] деп айтамыз», - деп жауап берді. Сонда Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сұқ саусағын көкке қаратып көтерді де: «Уа, Аллаһ, (мұны) раста! Уа, Аллаһ, (мұны) раста! Уа, Аллаһ, (мұны) раста!», - деді.  

ЕКІ НАМАЗДЫ ҚОСЫП ОҚУ ЖӘНЕ АРАФАТТА ТҰРУ

61- Кейін  [Біләл] [бір рет азан айтып] (адамдарды) намазға шақырды.
62- Содан соң ол оның басталғанын (иқамат) жариялады, әрі Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) (адамдармен бірге) бесін (зухр) намазын оқыды. Кейін тағы да бір рет иқамат айтылды да, Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) (адамдармен бірге) екінті (‘аср) намазын оқыды .
63- Осы екі намаздың арасында ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) басқа ешқандай намаз оқымады .
64- Кейін Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) [әл-Касуаға] мініп, тұратын орынға жеткенше жүрді . Ол әл-Касуаны тастарға  шөктірді, жаяу қажылар жүріп жатқан соқпақ жолдың алдына  келіп тоқтады да, жүзін Қыблаға қаратты .
65- Ол аспанның сары түсі бұрыңғысындай жап-жарық емес болып, ал күннің дөңгелегі көкжиектен жоғалып, батқанға дейін тұра берді .
66- [Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деді: «Мен мына жерде тұрдым, алайда бүкіл Арафат (алқабы) тұратын орын болып табылады»] .
67- Кейін ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) артына Усама [бин Зәйдті] отырғызып алды.

АДАМДАР ЛЕГІНІҢ АРАФАТТАН ЛАП БЕРУІ
68- Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жол жүріп кетті (хадистің басқа нұсқасында: «...адамдар легінің арасында байыптылық  сақтап, жүріп кетті», - деп хабарланады). Ол әл-Касуаның басы үзеңгіге тірелетіндей жүгенін қатты тартты. Ол оң қолын алға созып [(хадистің жеткізушісі:) «Былай» (, - деді де), алақанының ішкі жағын аспанға қаратты]: «Уа, адамдар! Тыныштық сақтаңдар, тыныштық сақтаңдар!», - деді.
69- Құм төбелеріне жақын келген әрбір сәтте ол түйесінің олардан өтуі жеңілдеу болу үшін жүгенді аздап босататын .

МУЗДАЛИФАДА ЕКІ НАМАЗДЫ ҚОСЫП  ОҚУ ЖӘНЕ СОНДА ТҮНЕУ

70- Муздалифаға жетіп барып, ол сонда ақшам (мағриб) және құптан (‘иша) намаздарын [өзара қосып] оқыды . Намазға шақыру азаны бір-ақ рет айтылды, ал намаздың басталуы туралы (иқамат) екі намаздың әрқайсысының алдында айтылды .
71- Осы екі намаздың арасында ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) басқа ешқандай намаздар оқымады .
72- Кейін Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) таңға дейін ұйықтауға жатты .
73- Таңның алғашқы шапақтары көрінісімен, азан мен иқамат айтылған соң, ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) таңғы (фәжр) намазын оқыды .

ӘЛ-МӘШ’АР ӘЛ-ХАРАМДА ТОҚТАУ

74- Кейін ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әл-Касуаға отырып, әл-Мәш’ар әл-Харамға дейін жетті [де, оған көтерілді] .
75- Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жүзін Қыблаға қаратты, Аллаһқа дұға етіп жалбарынды (хадистің басқа айтылу үлгісінде: «Аллаһты мадақтады», - деп жеткізіледі), Оны ұлықтады, «Лә иләһа иллә-Ллаһ» («Аллаһтан басқа құлшылыққа лайықты ешкім жоқ») сөздерін айтты да, бірқұдайшылық куәлігін жария етті.
76- Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жарық түскенше тұра берді.
77- [Әрі ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Мен мына жерде тұрдым, алайда бүкіл Муздалифа тұратын орын болып табылады», - деді].

(ҮЛКЕН) БАҒАНАҒА ТАС ЛАҚТЫРУ ҮШІН МУЗДАЛИФАДАН ШЫҒУ

78- Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) [жиналу орнынан ] күн шыққанға дейін [, байыптылық сақтап,] жолға шықты .
79- Өзінің артына ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) шаштары әдемі, ақ құба және сүйкімді келген әл-Фәдл бин Аббасты отырғызып алды .
80- Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) шыққан бойдан, оның жанынан ішінде әйелдер отырған зембілдер жүріп өтті. Әл-Фәдл соларға қарай бастады. Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әл-Фадлдің бетін қолымен жапты, бірақ ол басын басқа жаққа бұрып қарауын жалғастыра берді.  Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әл-Фәдл көзін әйелдерден алуы үшін тағы да оның бетін қолымен жапты.
81- Мухассир алқабының ортасына жеткен кезде,  ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) [(адамдарға): «Тыныштық сақтаңдар!», - деп,] сәл жылдамрақ жүрді.

Өткен материалдың қысқаша түйіндемесі:
1-    Әт-Тәуия күні қажылық (жасау ниетімен) ихрамға кіру және тәлбийя айту.
2-    Мина (алқабына) жүру және сонда түнеу.
3-    Минада бесін (зухр) және қалған бес уақыт намаздарды, қысқартып, бірақ әр намазды өз уақытында оқу.
4-    Арафатта (тұру) Күні күн шыққаннан кейін Минадан Арафатқа ұарай жылжу.  
5-    Егер мүмкіндік болса, Нәмирада Арафаттың жанында түстен бұрын тоқтау.
6-    Урана уәдиіне қарай жүру және бесін (зухр) мен екінті (аср) намаздарын қосып оқу. Бірінші бесін, содан кейін бірден екінті намазы оқылады.
7-    Имамның Арафат (Күні)   намазға дейін құтпа айтуы.
8-     Арафатта дұға жасап, Аллаһты мадақтап, ораза ұстамай тұру.
9-    Арафатта тұрған кезде, жүзді қыблаға қаратып және қолды көтеріп дұға ету.
10-    Арафатта тәлбийя сөздерін айту.
11-    Күн батқаннан кейін тыныштық сақтап, Арафаттан шығу.
12-    Муздалифада ақшам (мағриб) және құптан (‘иша) намаздарын қосып оқу. Бірінші ақшам намазы, содан соң бірден құптан намазы оқылады.
13-    Осы намаздардың әрқайсысының алдында иқамат айтылады.
14-    Осы екі намаздың арасында қосымша (сүннет) намаздарын оқудан бас тарту.
15-    Муздалифада бір түн бойы түнеу.
16-    Таңның алғашқы шапақтары көрінісімен таң (фәжр) намазын оқу.
17-    Муздалифаның шекарасында орналасқан әл-Мәш’ар әл-Харамда жарық түскенге дейін жүзді қыблаға қаратып және Аллаһқа дұға етіп, Оны мадақтап (тахмид), Оны ұлықтап (тәкбір), «лә иләһа илләЛллаһ» сөздерін айтып (тәхлил) тұру.
18-    Әл-Мәш’ар әл-Харамнан күн шыққанға дейін шығу.
19-    Мухассир алқабынан өткен кезде жүрісті әдеттегіден жылдамдату.

ҮЛКЕН БАҒАНАҒА (ӘЛ-ЖӘМРАТ ӘЛ-КУБРА ) ТАС ЛАҚТЫРУ

82- Кейін [үлкен бағанаға (әл- жәмрат әл-кубра) шығаратын] орта жолмен  қасында ағаш өсіп тұрған (осы) бағанаға дейін жетіп алды,
83- және [түске дейін] оған жеті тас лақтырды .
84- Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әл-хазф  мөлшеріндей болған әр тасты лақтырғанда: «Аллаһу Әкбар!» («Аллаһ Ұлы!»), - деп айтты .
85- [Осы орайда] ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) [түйесінің үстінде отырып және: «Рәсімдеріңді  (орындауды) менен үйреніңдер, өйткені, ақиқатында, мен білмеймін, бұл менің соңғы қажылығым шығар», - деп,]   уадидің ішкі жағынан  тас лақтырды».
86- [Ол (яғни хадистің жеткізушісі – редактордың ескертпесі) былай деді: «Ол Құрбан Айт күнінен кейін [қалған әт-ташрик  күндерінде] тастарды түстен кейңн лақтырды] .
87- [Сурака бин Мәлик бин Жу’шум Пайғамбарды (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) үлкен бағананың (жәмрат әл-акаба) қасында, ол тас лақтырып жатқанда кездестіріп, одан: «Уа, Аллаһтың елшісі! Бұл тек біздерге ғана қатысты ма ?», - деп сұрады. (Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)): «Жоқ, бұл барлық заманға»(, - деді)] .
 
ҚҰРБАН ШАЛУ ЖӘНЕ БАСТЫ ҚЫРУ

88- Кейін (Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)) құрбан шалу орнына барып, сонда өз қолымен алпыс үш [сиыр мен түйені] құрбандыққа шалды.
89- Кейін ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) орнын Алиге (Аллаһ оған разы болсын) берді . Ол (Йеменнен) айдап келген [қалған] жануарларды құрбандыққа шалды, ал Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) оған осыда көмектесті.
90- Кейін ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әр сойылған малдан бір кесім еттен алуды, оларды қазанға салып, пісіруді бұйырды . (Тағам дайын болған кезде,) олар екеуі еттен жеп, сорпасын ішті».
91- [Хадистің риуаяттарының бірінде Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әйелдері атынан құрбандыққа сиыр шалғаны келтіріледі] .
92- [Хадистің басқа нұсқасында ол (яғни Жәбир) былай деді: «Біз құрбандыққа жеті (адамның) атынан бір түйе және жеті (адамның) атынан бір сиыр шалдық (ал басқа риуаятта:  «...Ол құрбандыққа түйе шалды», - деп келтіріледі). (Жәбирден жеткен хадистің тағы бір нұсқасында былай деп жеткізіледі: «Бір құрбандыққа шалатын малға жеті (адамнан) тұратын топтан тура келді». Сонда біреу одан (яғни Жәбирден): «Сен сиыр туралы не айтасың: оны бір топ адамдар атынан құрбандыққа шалуға болады ма?», - деп сұрады. Бұған ол (яғни Жәбир): «(Иә, өйткені) ол құрбандыққа шалынатын малдардың қатарына кіреді», - деп жауап берді).
93- (Хадистің нұсқаларының бірінде былай деп хабарланады: «Жәбир: «Бұрын біз құрбандыққа шалынатын малдың етін (Минада болатын) үш (күннен) артық жемейтінбіз. Ал содан соң Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): («Жеңдер әрі қамданыңдар »), - деп, бізге (бұған) рұқсат берді. [Ол былай деді: «Әрі біз (осы еттің бір бөлігін) жедік, (ал қалған бөлігін) қамдандық][та, сол қамданумен Мәдинаға дейін жеттік]» .

ҚҰРБАН АЙТ КҮНІ ОРЫНДАЛАТЫН РӘСІМДЕРДІҢ ҚАЙСЫСЫН БОЛСА ДА БАСҚАСЫНАН ЕРТЕ, НЕ КЕШ ОРЫНДАУДА КҮНӘ ЖОҚ  

94- (Хадистің бір нұсқасында былай деп хабарланады: «Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) құрбан шалды [және басын қырды]») .
95- “Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) [Құрбан Айт күні Минада] адамдармен бірге болды. Әрі [сол күні] оған [, ретінен бұрын істелген] рәсімге қатысты қандай сұрақ қойылса да,  ол міндетті түрде: «Ода күнә жоқ, ода күнә жоқ» , - деп жауап берді. Мысалы, оған бір кісі келіп: «Мен басымды құрбан шалғанға дейін қырып тастадым», - дегенде, (Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)): «Бұда күнә жоқ», - деп жауап берді).
96- Кейін оған басқа адам келіп: «Мен басымды тас лақтырғанға дейін қырып қойдым», - деді, (оған Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)): «Бұда күнә жоқ», - деп жауап берді.
97- [Кейін оған басқа адам келіп: «Мен Қағбаны тас лақтырғанға дейін тауап жасап қойдым», - деді,  (бұған Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)): «Бұда күнә жоқ», - деп жауап берді].
98- [Басқа бір кісі: «Мен Қағбаны құрбан шалғанға дейін тауап жасап қойдым», - деді, (бұған Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)): «Оны шала бер, әрі бұда күнә жоқ», - деді].
99- [Кейін тағы бір адам келді де: «Мен құрбанды тас лақтырғанға дейін шалып қойдым», - деді, (бұған Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)): «[Оларды лақтыр, әрі] бұда күнә жоқ», - деді].
 100- [Кейін Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Мен құрбандықты осы жерде шалдым, алайда Минаның барлығы құрбан шалатын орын болып табылады].
101- [Әрі Меккенің әрбір шатқалы мен оған (алып баратын) жол да құрбан шалатын орын болып табылады] .
102- [Сондықтан да құрбандықтарыңды тұрақталған орындарыңда шала беріңдер», - деді]".

ҚҰРБАН АЙТ КҮНІНДЕ АЙТЫЛҒАН ҚҰТПА

10З - [Жәбир (Аллаһ оған разы болсын) былай жеткізді: “Құрбан айт күнінде Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бізге құтпа айтып: «Қай күн ең қасиетті болып табылады?», - деп сұрады. (Адамдар): «Осы біздің күн», - деп жауап берді. (Кейін) ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Қай ай ең қасиетті болып табылады?», - деп сұрады. (Адамдар): «(Осы) біздің ай», - деп жауап берді. (Кейін) ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Қай қала ең қасиетті болып табылады?», - деп сұрады. (Адамдар): «Осы біздің қала» (, - деп жауап берді). Сонда (Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)) былай деді: «Ақиқатында, сендердің өмірлерің  және сендердің мал-мүліктерің сендер үшін осы қаладағы, осы айдағы осы күндерің сияқты қасиетті болып табылады. Мен (осыны сендерге) жеткіздім бе?!» (Адамдар): «Иә!», - деп жауап берді. Сонда Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Уа, Аллаһ! (Осыны) раста!», - деді”].

АДАМДАР ЛЕГІНІҢ ҚАҒБАНЫ НЕГІЗГІ ТАУАП (ӘТ-ТАУАФ ӘС-САДР)  ЖАСАУ ҮШІН (МЕККЕГЕ) АҒЫЛУЫ  

104- Кейін Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) түйесіне отырды да, адамдардың легі арасында (Аллаһтың) Үйіне қарай ұмтылды [, әрі (олар) Қағбаны тауап жасады ,
105- бірақ әс-Сафа мен әл-Мәруа (төбелерінің) арасын сағи жасамады] .
106- Ол бесін (зухр) намазын  Меккеде орындады .
107- Одан кейін ол  бану Абд әл-Мутталиб тайпасының адамдарына жақындады, [ал олар] Зәм-Зәм (бұлағының) суын үлестіріп жатқан болатын , және былай деді: «Уа, ‘Абд әл-Мутталибтің ұрпақтары, су шығарыңдар! Егер мен адамдардың сендерді осы жерден ығыстырып тастауларынан қорықпағанымда , оны сендермен бірге шығарар едім».
108- Олар оған (Зәм-Зәм бұлағынан) су алып берді, ал ол одан қанып ішіп алды» .
Өткен материалдың қысқаша түйіндемесі:
1-    (Үлкен) бағанаға (тас лақтыру үшін) Арафатқа барған жолдан басқа жолмен бару.
2-    Үлкен бағанаға (әл-жәмрат әл-кубра) Құрбан Айт күні күн шыққаннан түске дейін уадидің ішкі жағынан тас лақтыру.
3-    Егер қажеттілік болып жатса, түстен кейіннен түнге дейін тас лақтыруға деген рұқсат.
4-    Әр тасты лақтырғанда тәкбір айту.
5-    Тас лақтырудан бұрын тәлбийя сөздерін айтуды тоқтату.
6-    Тас лақтыру ихрам халінен «кіші», яғни толық емес шығуды меңзейді.
7-    Әт-тәшрик күндерінде тас лақтыру түстен кейін орындалады. Тәшрик күндері бірінші және екінші бағаналарға тас лақтырып болған соң шетке шығып, ұзақ уақыт дұға ету қажет.
8-    Қажылықтың әл-қиран мен әт-тәматтуғ түрлерін жасаушы қажылар құрбан шалады. Кім құрбандыққа шалатын мал таба алмаса, қажылық кезінде үш күн әрі үйіне қайтқан соң тағы жеті күн ораза ұстайды.
9-    Түйе немесе сиыр жеті адамның атынан құрбандыққа шалынады.
10-    Құрбан шалу Минада да, Мекеде де орындала береді.
11-    Құрбандыққа шалынған малдың етінен жеу.
12-    Тас лақтырып болған соң хош иістер жағу, басты қыру және әйеліне қосылудан басқа ихрам халінде тыйым салынған барлық нәрселердің рұқсат етілуі.  
13-    Басты оң жақтан бастап қыру.
14-    Имамның Құрбан Айт күніне (байланысты) құтпа айтуы.
15-    Қағбаны негізгі тауап (тауаф әс-садр / тауаф әл-ифада) жасау үшін Меккеге аттану, әрі оны орындау барысында алғашқы үш айналымда жылдам (әр-рамл) жүрмеу.
16-    Қағбаны тауап жасап болған соң Ибраһим (тұрған) орнының (мақам Ибраһим) алдында екі ракағат намаз орындау.
17-    Әт-тәматтуғ қажылығын жасаушы қажының әс-Сафа мен әл-Мәруа арасын сағи жасауы. Әл-Қиран қажығын жасаушы қажы бұл сағиді жасамайды.
18-    Құрбан Айт күні орындалатын қажылық рәсімдерінің ретін сақтау.
19-    Осы рәсімдерді орындап болған соң ихрам халінен толық және соңғы рет шығу.
20-    Қағбаны негізгі тауап жасап болғаннан және екі ракағат намаз орындап болғаннан кейін Зәм-Зәм (бұлағынан) су ішу.
21-    Минаға оралу және тәшриктің үш күндерінде сонда болу.
22-    Тәшриктің әр күнінде түстен кейін үш бағаналарға (жәмараттарға) тас лақтыру.
23-    Меккеден үйге кетудің дәл алдында Қағбаны қоштасу тауабын  (тауаф әл-уада’) жасау, әрі оны орындау барысында алғашқы үш айналымда жылдам (әр-рамл) жүрмеу.

АЙШАНЫҢ ӘНГІМЕСІНІҢ АЯҚТАЛУЫ

109- [Жәбир (Аллаһ оған разы болсын) былай деді: «Ақиқатында, Айша етеккірі келген күйде қажылықтың (Аллаһ) Үйін тауап жасаудан өзге барлық рәсімдерін орындады»].
110- [Ол былай деді: «Ал ол (етеккірінен) тазарған кезде, Қағбаны тауап  етті және әс-Сафа мен әл-Мәруа арасын сағи жасады. Содан кейін (Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)) оған: «Міне, енді сен қажылық пен умрадан (кейін) ихрам халінен шықтың», - деді].
111- [Ол (Айша) былай деді: «Уа, Аллаһтың елшісі! Сендер қажылық пен умра жасап, кетіп бара жатырсыздар, ал мен – тек қажылықты ғана ма?» . [Сонда ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деді: «Ақиқатында, сенің (Аллаһтан алатын сауабың) олардың (Аллаһтан алатын сауабына) сәйкес болады».].
112- [Ол былай деді: «Ақиқатында, мен қажылықты орындағаныма дейін жүрегімде (Аллаһтың) Үйін тауап жасамағаным үшін кірбің болатын»]».
113- [Жәбир былай деді: «Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жұмсақ мінезімен ерекшеленетін, сондықтан да егер ол бір нәрсені қаласа, ол оның қалауын орындайтын] .
114- [Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Я, Абдурахман ! Онымен бірге әт-Тан’имге бар, әрі ол сол жерден (шығып) умрасын орындасын», - деді.
115- [Әрі ол қажылықтан кейін умра жасады] [да, кейін] әл-Хасба түнінде  [қайта оралды]]».]
116- [Жәбир былай деді: «Қоштасу қажылығы кезінде  Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) түйе үстінде отырып (Аллаһтың) Үйін тауап жасады әрі (Қара) тасқа қисық сапты аса таяғын тигізіп (өтті). (Ол осыны) адамдар оны көрулері, (оның рәсімдерін) бақылаулары және оған өз сұрақтарын қоюлары үшін (істеді), өйткені оның айналасына өте көп халық жиналған еді»].
117- [Жәбир былай деді : «Бір әйел баласын Аллаһтың Елшісіне (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) қарай көтерді де: «Мынау қажылық жасай алады ма ?», - деп сұрады. Ол (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): “Иә, ал саған осы үшін сауап (тиісті)”, - деп жауап берді». {әт-Тирмизи, Ибн Мәжаһ, әл-Бәйһақи}] .
Осы жолдар менің ол туралы Жәбир (Аллаһ оған разы болсын) баяндаған “Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) қажылығы” атты зерттеуімді аяқтайды. Кейбір бауырларымыздың кеңесіне ілесіп, Аллаһ оларға игілігімен қайырсын, мен осы кітабымның соңында қажылық рәсімдерінің қысқаша мазмұндамасын келтіремін. Бұл тарау осы рәсімдер туралы білуі және үйренуі қажет болған қажылар үшін ерекше көкейтесті болып табылады.
Осымен кітап аяқталды. Соңында әлемдердің Раббысы – Аллаһқа мақтау-мадақтар айтамыз!