usuul assalaasa wa adillatuhaa

usuul asslaasah kitaabay shek macammad bin qadulwahhaab bicseeh shek qarba qafar afat korseh yani kinni tamah. tama kitab elle faxxiimannal qafar inkih elle geytu duddannal maqnisimteh tan.


usuul assalaasa wa adillatuhaa

Qafár afa- العفرية  


Muhammad Bin Abdul Wahhab



Idriis Siraaj Qabdallaah

Qarba bin al-caaji Qarba

 

 

الأصول الثلاثة


اسم المؤلف: محمد بن الوهاب -رحمه الله.


ترجمة: عربا شيخ عمر محمد عربا
مراجعة:إدريس سراج عبدالله

 

 

بسم الله الرحمن الرحيم
اعْلمْ رَحِمَكَ اللهُ أَنَّهُ يَجِبُ عَلَيْنَا تَعَلُّمُ أَرْبَع مَسَائِلَ:
Ixig yalli koh racmatuh affaram naaxigem raqnek alle waytam.
المسألة الأُولَى: الْعِلْمُ: وَهُوَ مَعْرِفَةُ اللهِ، وَمَعْرِفَةُ نَبِيِّهِ ـ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ـ، وَمَعْرِفَةُ دِينِ الإِسْلامِ بالأَدِلَّةِ.
Naharsitto. Ixxiga. Axcih Yalla naaxigeemi.Nabi naaxigeemi(s) Islaam Diini naaxigeemi Daliil kahluk.
المسألة الثَّانِيَةُ: الْعَمَلُ بِهِ.
Nammeyhatto. Elle taamitnaama.
المسألة الثَّالِثَةُ: الدَّعْوَةُ إِلَيْهِ.
Sidochayto.Seeco Yalla fanah.
المسألة الرَّابِعَةُ: الصَّبْرُ عَلَى الأَذَى فِيهِ. وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: بسم الله الرحمن الرحيم: ﴿وَالْعَصْرِ * إِنَّ الإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ * إِلاَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾ سورة العصركاملة.
Fareyhatto.Xiqaanama Diini Seecol koo yaafe gandi. Tohuk Daliili amri  kak fayyaye Rabbi iyyeh.(( Qasri Uddurul xiibita hinnay Dabaanal xiibita, Sinam baytih addal geytimtaamah Yeemene mari koh raaqay immay  teemeneh meqe taama taamittem Cakkil sitta fayissem hinnay Xiiqil sitta farrimtem koh raqtay immay)). Al-qasri.
 قَالَ الشَّافِعيُّ ـ رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَى ـ: لَوْ مَا أَنْزَلَ اللهُ حُجَّةً عَلَى خَلْقِهِ إِلا هَذِهِ السُّورَةَ لَكَفَتْهُمْ.
Iyyeh Imaam al-shaafiqi Yalli kaah racmatay : " Yalli oobise wannay ta Suuraksa     Qhuraan Sinaam xiqakten".
قَالَ البُخَارِيُّ ـ رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَى ـ: بَابُ: العِلْمُ قَبْلَ القَوْلِ وَالْعَمَلِ؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿فَاعْلَمْ أَنَّهُ لاَ إِلَٰه إِلاَّ اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ﴾[محمد:19]، فَبَدَأَ بِالْعِلْمِ (قَبْلَ القَوْلِ وَالعَمَلِ)(1).
Iyyeh Boukhaari Yalli kaah rahmatay.Baabun axcuk afa kah xise : ixxiga taakume Maxcoo kee taamak tohuk sumaq faxxek Yallih maxco  wagit(ixig nummaak Yalli inkittuy agleyta sinni kinnim, Yallal esserit toysommem koh cabam(.Ixxigak qimbise(maxcoo kee taamak dumal).
اعْلَمْ رَحِمَكَ اللهُ أَنَّه يَجِبُ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَمُسْلِمَةٍ، تَعَلُّمُ هَذِهِ الثَّلاثِ مَسَائِل، والْعَمَلُ بِهِنَّ:
Ixig Yalli koh racmatuh raqsinni fardi islamtul labbooway sayyooway 3sidiicam bartam , kaadu elle taamitam
الأُولَى: أَنَّ اللهَ خَلَقَنَا، وَرَزَقَنَا، وَلَمْ يَتْرُكْنَا هَمَلا، بَلْ أَرْسَلَ إِلَيْنَا رَسُولاً، فَمَنْ أَطَاعَهُ دَخَلَ الجَنَّةَ، وَمَنْ عَصَاهُ دَخَلَ النَّارَ، وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿إِنَّا أَرْسَلْنَا إِلَيْكُمْ رَسُولاً شَاهِداً عَلَيْكُمْ كَمَا أَرْسَلْنَا إِلَى فِرْعَوْنَ رَسُولاً * فَعَصَى فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْنَاهُ أَخْذاً وَبِيل﴾[المزمل: 15، 16].
Naharsitto.Yalli nee gine , nee yaskameh, nee macabinna tuhinnal,nummal farriimeh nifanah farmoytitte,oggoltem culele Gannat, kaa cintem culelem Gira, tohuk sumaq Yallih maxco kinni(( nanu nummaak farrimneh sin fanah Farmoyta siinil sumaaqitu waahiyya akah rubnennaah Firqawnu fanah Farmoyta dirabboyseh Firqawni Farmoyta kaa nibbixeh gidbih yan xebexah)). Muzzammil.15-16.

 الثَّانِيَةُ:  أَنَّ الله لا يَرْضَى أَنْ يُشْرَكَ مَعَهُ أَحَدُ فِي عِبَادَتِهِ، لا مَلَكٌ مُقَرَّبٌ، وَلا نَبِيٌّ مُرْسَلٌ؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلاَ تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً ﴾[الجن: 18].
Nammey hatto.nummaak Yalli makicni agleyta kaal haanam kaah aban Qibaadal,takke way malaaikaytuy kaal xayi, Nabiy farmoh ruube kinniway, tohuk sumaq faxxek Yallih maxco wagit(( nummaak masaagid Yallih imi makallacina kaalluk agleytah inkittu)). Alginni(18.
الثَّالِثَةُ: أَنَّ مَنْ أَطَاعَ الرَّسُولَ، وَوَحَّدَ اللهَ لا يَجُوزُ لَهُ مُوَالاةُ مَنْ حَادَّ اللهَ وَرَسُولَهُ، وَلَوْ كَانَ أَقْرَبَ قَرِيبٍ؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ لاَ تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلاَ إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴾[المجادلة: 22].
Sidoc hayto . Farmoyta nummayse num , Yallih inkittinaaneh rammite num kaa celtam hinna abbitam Yallaa kee farmoyti naqboytit takke way xaynah inkih keenil xayi mara.
Sumaq yallih maxco.( mageyta sinaamay Yallal teemene kiyaama nummasse akcinah Yallaa kee Farmoyti naqboytit takke way keenik abbobti hinnay xalaay hinnay tooboko hinnay kedo takke way tama marak sorkoco baxal Imaan nookiseh diggoyse Is le qaxaak ken libbodoyseh,ken culse le gannatay guba dorwa kak gexxa kay addal waarelon, usun yalla yeskeeceneenih Yalli ken askeecenele tama mari yallih qande kinnon naggowtem Yallih Qande kinni). Moujaadala 22.

اعْلَمْ أَرْشَدَكَ اللهُ لِطَاعَتِهِ، أَنَّ الْحَنِيفِيَّةَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ: أَنْ تَعْبُدَ اللهَ وَحْدَهُ، مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ. وَبِذَلِكَ أَمَرَ اللهُ جَمِيعَ النَّاسِ، وَخَلَقَهُمْ لَهَا؛ كَمَا قَالَ تَعَالَى: ﴿ وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ ﴾[ الذاريات: 56]. وَمَعْنَى ﴿يَعْبُدُونِ﴾: يُوَحِّدُونِ، وَأَعْظَمُ مَا أَمَرَ اللهُ بِهِ التَّوْحيِدُ، وَهُوَ: إِفْرَادُ اللهِ بِالْعِبَادَةِ. وَأَعْظَمُ مَا نَهَى عَنْه الشِّركُ، وَهُوَ: دَعْوَةُ غَيْرِهِ مَعَهُ، وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى ﴿وَاعْبُدُواْ اللّهَ وَلاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئ﴾[النساء: 35].
Ixig Yalli koo missoysuh saytunkeli Ibrahim Diini :taqbudem kinni Yalla dibuk Diini caggaloysak dibuk Yallah , toh kinni Yalli sinam inkih elle amriseeh kah ginem, akah iyyennaah faytole rabbi(( ginni kee  Aadam baxa inkih kah ginem mayyu Qibaada tekkeh akke waytek)).Zaariyaat56).Yaqbuduun iyyaanama : inkittoysaanam, nabaamay Yalli amrise Tawciid kinni toh Qibaada Yalla caglisaanam kinni. Kaxxaamay Yalli kak waase shirki kinni, toh Yallat agleyta haanama.Yalli iyyeh(( Yalla uqbuda agleh tu kaal mahaysina)).Nissa 35 :

فَإِذَا قِيلَ لَكَ: مَا الأُصُولُ الثَّلاثَةُ التِي يَجِبُ عَلَى الإِنْسَانِ مَعْرِفَتُهَا؟
Kok iyyeenik :maa sidiicaamay num yaaxigem faxximtam ?.
فَقُلْ: مَعْرِفَةُ الْعَبْدِ رَبَّهُ، وَدِينَهُ، وَنَبِيَّهُ مُحَمَّدًا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.
Ixxic : naqsi Yalla yaaxigeemi, isi Diini yaaxigeemi, isi Nabi Mucammad(s.q.w.)yaaxigeemi.
* الأصل الأول *
معرفة الرب
Naharsi makaado : Yalla yaaxigeenimi.
فإذا قيل لك:من ربك؟.
Kok iyyeenik : iyya ku rabbi ?.

فَقُلْ: رَبِّيَ اللهُ الَّذِي رَبَّانِي، وَرَبَّى جَمِيعَ الْعَالَمِينَ بِنِعَمِهِ، وَهُوَ مَعْبُودِي لَيْسَ لِي مَعْبُودٌ سِوَاهُ؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿الْحَمْدُ للَهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[الفاتحة: 2]. وَكُلُّ مَنْ سِوَى اللهِ عَالَمٌ، وَأَنَا وَاحِدٌ مِنْ ذَلِكَ الْعَالَمِ.
Ixxic : yi Rabbi Yalla yoo yeynebe Rabbi, Gino inkih yeynebe Rabbi Isi maqaanel, anu aqbudem Kaa mayyu kaaksah aqbudem, Yallih maxco sumaaqa( fayla Yallile Qaalam Rabbile) faatica 2. Yalli kak raqqayem Qaalama anu too Qaalamak numuk tiyah anyo.

 فَإِذَا قِيلَ لَكَ: بِمَ عَرَفْتَ رَبَّكَ؟
Kok iyyeeniki : Yalla macal teexegeeh ?
فَقُلْ: بِآيَاتِهِ وَمَخْلُوقَاتِهِ، وَمِنْ آيَاتِهِ: اللَّيْلُ، وَالنَّهَارُ، وَالشَّمْسُ، وَالْقَمَرُ، وَمِنْ مَخْلُوقَاتِهِ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرَضُونَ السَّبْعُ وَمَنْ فِيهِنَّ، وَمَا بَيْنَهُمَا؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ لاَ تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلاَ لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِن كُنتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ﴾[فصلت: 37]. وَقَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿إِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثاً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَكَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ﴾[الأعراف: 54]. وَالرَّبُ هُوَ الْمَعْبُودُ، وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ * الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ فِرَاشاً وَالسَّمَآء بِنَآءً وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَآءِ مَآءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَّكُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلّهِ أَندَاداً وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴾[البقرة: 21، 22].
Ixxic : kay astooti, kay gino, kayastooti: bar kee loqo ayroo kee alsa, kay ginoona malcina qaraana malcina baaxo wohi addal tanim wohi fanal tanim tohuk sumaaqa, Yallih maxco kinni,( Yalla tascasse astooti, baraay loqooy ayrooy alsa, sujuud maabina ayroytah wonnaah alsah Sujuud Yallah aba ayrooy alsa gineh tekkeenik Yallah xiine mara(fussilat 37). Yallih maxco:( nummaak sin Rabbi Yalla kinni Rabbi leh Qaran gineh Baaxo gine Rabbi lica- ayroh addal tohuuk gamadal missoowe Rabbi Qarshik irol bar loqol buula tuuy way amrisa ayrooy alsa kaadu cutuuka inkih rammitteh yallih amri betteh ginooy amri lem kaa kunnabal faytole cooca mali agleyta mali inkih yan qaalamak  Yalli  Rabbi kinni(aqraaf 54).yaqbudeenim faxximtam Yalla tohuk Sumaq Yallih maxco(kee sinaamey uqbuda sinRabbiy singineh iyya siinik dumi mara kaadu gine Rabbi takkeeni gidih Yallak conxita mara kinni Rabbi leh baaxo fisse rabbi Qaran iro xisneh soolise Rabbi Qaraanak lee siinih oobisa Rabbi oobise leel wadir baaxok caxammiiru yayyaaqe Rabbi toh sin maaqo kinni mahaysina yallal agleyta isin aaxigak yoo ceele sinnim hinnay Yalla akke sinnim(21,22).
قَالَ ابْنُ كَثِيرٍ ـ رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَى: الخَالِقُ لِهَذِهِ الأَشْيَاءَ هُوَ الْمُسْتَحِقُّ لِلْعِبَادَةِ.
Iyyeh ibnu kasiir Yalli kaah racmatuh : ah inkih gene Rabbi cakkisitah kaa yaqbudeenim.
وَأَنْوَاعُ الْعِبَادَةِ الَّتِي أَمَرَ اللهُ بِهَا مِثْلُ: الإِسْلامِ، وَالإِيمَانِ، وَالإِحْسَانِ، وَمِنْهُ: الدُّعَاءُ، وَالْخَوْفُ، وَالرَّجَاءُ، وَالتَّوَكُّلُ، وَالرَّغْبَةُ، وَالرَّهْبَةُ، وَالْخُشُوعُ، وَالْخَشْيَةُ، وَالإِنَابَةُ، وَالاسْتِعَانَةُ، وَالاسْتِعَاذَةُ، وَالاسْتِغَاثَةُ، وَالذَّبْحُ، وَالنَّذْرُ، وَغَيْرُ ذَلَكَ مِنْ أَنْوَاعِ الْعِبَادَةِ الَّتِي أَمَرَ اللهُ بِهَا. كُلُّهَا للهِ تَعَالَى.
Yalli elle amriseh yan qibaadak weelallo :Islaaminna Imaaninna icsaan too loowole,Duuqa, Conxo, sangeeli Yallal kelittam Yallih maqaaneh sangeltam Yallih digaalak Conxittam Yallah rammittam Yallak meysittam Yallal taduurem Yallal cato faxxam Yalla magansittam Yalla eleelittam masgaada Nazri,wohuuk kalah tanim kaadu Qibaadak inkih Yallih imi.
وَالدَّلِيلُ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلاَ تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً ﴾[الجن: 18]. فَمَنْ صَرَفَ مِنْهَا شَيْئًا لِغَيْرِ اللهِ؛ فَهُوَ مُشْرِكٌ كَافِرٌ؛ وَالدَّلِيلُ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَمَن يَدْعُ مَعَ اللَّهِ إلٰهاً آخَرَ لاَ بُرْهَانَ لَهُ بِهِ فَإِنَّمَا حِسَابُهُ عِندَ رَبِّهِ إِنَّهُ لاَ يُفْلِحُ الْكَافِرُونَ ﴾[المؤمنون: 117].
Tohuk sumaq Yallih maxco :(nummaak Masaagid Yallih imi Yallaa kaltinim makallacina Masgiid adda) ginni :18). Kelseh yanmari tamahak tu Yalla kaltaniimih Yallal agleyta heeh kaafirtu yakke : tohuk sumaq Yallih maxco( Yallalluk agleytah Yalli yan iyye num tohu sumaq mali, kaal baahu waam Yallih garil tan Yalliiy umeene mayaysillima)Muminuun :117).
وَفِي الْحَدِيثِ: ( الدُّعَاءُ مخ الْعِبَادَةِ ). وَالدَّلِيلُ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ﴾[غافر: 60].
Cadiis addal :(Duuqa Qibaadak xuucu).tohuk sumaq Yallih maxco(iyyeh sin Rabbi yol essera siinih aceeyyo yol t’esseraamak yekexxee mari culelon gahannam uqunxuyya yeenih)ghaafir :60).
وَدَلِيلُ الْخَوْفِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿فَلاَ تَخَافُوهُمْ وَخَافُونِ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ﴾[آل عمران: 175].
Yallak meysi sumaq( keenik mameysitinay yok meysita yeemeneh yan mara tekkeenik)Aala qimraan :175).
وَدَلِيلُ الرَّجَاءِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَلاَ يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَداً ﴾[الكهف: 110].
Yallal haan kibaalak sumaq :Yallih maxco : (Siinik sangeela num Yallih angaarawah meqe taama abbaasitay taamitay Yallah aba Qibaadal inkittu asgalle waay)alkahfi :110).
َودَلِيلُ التَّوَكُلِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَعَلَى اللّهِ فَتَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ﴾[المائدة: 23]. وقوله: ﴿وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ﴾[الطلاق: 3].
Yallal haan kibaalak sumaq :Yallih maxco :(Yallal haysita kibal yeemeneh yan mara tekkeenik)Almaaida :23).Yallih maxco :(Kibaal Yallal hee num Yalli kaa xiqah)attalaak :3).
وَدَلِيلُ الرَّغْبَةِ، وَالرَّهْبَةِ، وَالْخُشُوعِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَباً وَرَهَباً وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ ﴾[الأنبياء: 90].
Sangeeli, Conxo ,Meysi :tamahak sumaq :(usun sugeenih asissikak maqaane fanah  y’esserak  yenen Sangeelak conxitak anuk yenen yok meysitak)Alambiyaa :90).
وَدَلِيلُ الْخَشْيَةِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي...﴾ الآية [البقرة: 150].
Meysik sumaq :Yallih maxco :( keenik mameysiitinay yok meysita)Albakara :150).
وَدَلِيلُ الإِنَابَةِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَأَنِيبُوا إِلَى رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ...﴾ الآية [الزمر: 54].
Madaarak sumaq :Yallih maxco :(uduura Yalla fanah kay amrih xiina).alzzumur :54).
وَدَلِيلُ الاسْتِعَانَةِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ﴾ [الفاتحة: 5]. وَفِي الْحَدِيثِ: (...وإِذَا اسْتَعَنْتَ فَاسْتَعِنْ بِاللهِ).
Catotta sumaq :Yallih maxco (koo naqbudem koo Cato elle fannam)Alfaatica :5). Cadiis addal(…Cato faxxek Yallal fax).
وَدَلِيلُ الاسْتِعَاذَةِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ﴾ [الفلق: 1]. وَ﴿قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ﴾ [الناس: 1].
Magansitiyyak sumaq :Yallih maxco( ixxic magansitah hinnay Eleelitah Maaca qanxisa Rabbi)Alfalak :1). Kee( ixxic magansita hinnay Eleelitah Sinaamak Rabbi)Annaas :1).
وَدَلِيلُ الاسْتِغَاثَةِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ...﴾ الآية[الأنفال: 9].
Catotta sumaq :(faxxeeneh tanin waqdi sinni Rabbil Cato siinih oggolleh)Al anfaal :9).
وَدَلِيلُ الذَّبْحِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ دِيناً قِيَماً مِّلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفاً وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ * قُلْ إِنَّ صَلاَتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ * لاَ شَرِيكَ لَه وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ ُ﴾ [الأنعام: 161ـ163]. وَمِنَ السُنَّةِ: (لعَنَ اللهُ مَنْ ذَبَحَ لِغَيْرِ اللهِ). (2)
Masgaada sumaq :Yallih maxco :(ixxic yoo Yalli yescesseh missale Gita fan Diiniy mako sinni Ibraahim Diini axcih kelteh Ibraahim deedalak yani fan mananna Yallat agleyta haamarat,iaxxic Yi Salaat hinnay Yi Qibaadah asta Yi Masgaada yok mano kee rabi Qaalam rabbih imi,agleyta mali tohul ammirsime Yallah xiine marak naharsittu kinniyo)Al anqaam :161-163).
وَدَلِيلُ النَّذْرِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْماً كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيراً ﴾ [الإنسان: 7].
Nazri sumaq :Yallih maxco :(duudusa mara Yallah culen nazri meysiita mara addal umaane kak fixiixxa laaqoytak) Alinsaan :7).

* الأَصْلُ الثَّانِي *
مَعْرِفَةُ دِينِ الإِسْلامِ بِالأَدِلَّةِ
Nammeyhatto rakiibo. Yaaxigeemi islaam diini sumaaqalluk.
وَهُوَ: الاسْتِسْلامُ للهِ بِالتَّوْحِيدِ، وَالانْقِيَادُ لَهُ بِالطَّاعَةِ، وَالْبَرَاءَةُ مِنَ الشِّرْكِ وَأَهْلِهِ، وَهُوَ ثَلاثُ مَرَاتِبَ: الإسْلامُ، وَالإِيمَانُ، وَالإِحْسَانُ. وَكُلُّ مَرْتَبَةٍ لَهَا أَرْكَانٌ.
Toh :yallah xiinaanam inkittinaanel yallih amril guurumaanama yallal agleyta haanamak hinnay haamarak naggowaanama toh sidiica caddoh tani :islaamininnaay, iimaaninnaay icsaan kinni.ummaanih caddo rakiibole.
المرتبة الأولى: الإسلام
Naharsi caddo :islaama.
فَأَرْكَانُ الإِسْلامِ خَمْسَةٌ: شَهَادَةُ أَن لا إلٰه إِلا اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، وَإِقَامُ الصَّلاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَصَوْمُ رَمَضَانَ، وَحَجُّ بَيْتِ اللهِ الْحَرَامِ.
Islaamininna^rakiibo 5 takke :sumaaqittaama Yalli inkittu nammeyhattu mali nummaak Mucammad yallih farmoyta, Salaat abtaama Zakaat taceemi Raamadaan alsa xayyittaama Yallih qibaadah Qari diyaartaama.
فَدَلِيلُ الشَّهَادَةِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إلٰه إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَآئِمَاً بِالْقِسْطِ لاَ إلٰه إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴾[آل عمران، 18].
Shahaada sumaq Yallih maxco :(Yalli sumaaqiteh isi inkittinaaneh Malaaika sumaaqitteh Qulama kaadu sumaaqitteh Qadlil nammeyhattu sinniimih inkittuy reedal duddale abaamal cikmatleksarra)Aala qimraan18).
وَمَعْنَاهَا: لا مَعْبُودَ بِحَقٍّ إلا اللهُ، وَحَدُّ النَّفْيِ مِنْ الإِثْبَاتِ ﴿لا إلٰه﴾ نَافِيًا جَمِيعَ مَا يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللهِ ﴿إِلا اللهُ﴾ مُثْبِتًا الْعِبَادَةَ للهِ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ فِي عِبَادَتِهِ، كَمَا أَنَّهُ لَيْسَ لَهُ شَرِيكٌ فِي مُلْكِهِ.
Adda fakootu :Yallaksa nummaak yaqbudeenim matana,waassa qangar(yalli mayana) waassah ummaan imiy uqbudda haanak Yallakkal(Yallaaksa)geysissah Qibaada dibuk Yallah taguudem agleyta maleh reeda dibuk kah cakkisitennaah.
وَتَفْسِيرُهَا: الَّذِي يُوَضِّحُهَا قَوْلُهُ تَعَالَى ﴿وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لأَبِيهِ وَقَوْمِهِ إِنَّنِي بَرَآء مِّمَّا تَعْبُدُونَ * إِلاَّ الَّذِي فَطَرَنِي فَإِنَّهُ سَيَهْدِينِ * وَجَعَلَهَا كَلِمَةً بَاقِيَةً فِي عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴾[الزخرف: 26 ـ 28]. وقَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى كَلَمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَلاَ يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَاباً مِّن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ ﴾[آل عمران: 64]. Tatre yaabih addaffakoot : baxxaqissah yallih maxco iyyah amri kak fayya ye Rabbi(( kassis iyyeh waqdi Ibraahim isi abba kee isi marak anu nummaak naggooweh isin taqbudeenimik inki Rabbiy yoo gineh yoo missoysa faxeemiy raqtem maqbuda tama qangara raqtam abe kaak gamadal yaduure mara yakkeenim keeh)) azzukhruf :26-28
wohuk kalah iyye Yalli(( ixxic mummadow Yahuud kee nasaaray ama inki gide neh takke qangara fanah aqbude waynam keeh Yallaa kal tanim caggalosnam keeh kaah abna taama agleh tu kaal hee waynam keeh mariiy mara nek Yallah haysite waam keeh Yalla cabba hayneh cineeni ken tekkek neh sumaaqita ixxic islaam kinninoomuh)) imraan :64 !.
وَدِليلُ شَهَادَةِ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ لَقَدْ جَآءكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ ﴾[التوبة: 128] :Mucammad Yallih farmoyta kinniimih sumaq :Yallih maxco kinni :(nummaak sin fan yemeeteh farmoytay siinik yan kaal gidbih sin cina sangeelah taamineenimih yeemene marah xuwaw kee racmattale) attuwba 128.
وَمَعْنَى شَهَادَة أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ: طَاعَتُهُ فِيمَا أَمَرَ، وَتَصْدِيقُهُ فِيمَا أَخْبَرَ، واجْتِنَابُ مَا نَهَى عَنْهُ وَزَجَرَ وأَلا يُعْبَدَ اللهُ إِلا بِمَا شَرَعَ.
Mucammad Yallih farmoyta iyyaanah sumaaqitaanamak maqna :usuk amriseemil kaa oggolaanama warseemil kaa nummaysaanama kak waaseeh miysiiseemik yaddeereenimi Yalla kay gital yaqbudeenimi.
وَدَلِيلُ الصَّلاةِ، وَالزَّكَاةِ، وَتَفْسِيرُ التَّوْحِيدِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَمَا أُمِرُوا إِلاَّ لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَآءَ وَيُقِيمُوا الصَّلاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ ﴾[البينة: 5].
Salaat kee Zakaatak Tawciid addaffakootuk sumaqa :Yalli iyyeh :(ken mamrisinno Yallih qibaadaksa caggaloysak diini kaah shirkik addeerak Salaat abak Zakaat acuwak missale diini toh kaana) albayyina :5.
َودَلِيلُ الصِّيَامِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴾[البقرة: 183]. :Soomuk sumaaqa : yallih maxco kinni( yeemene maraw fardi siinil abne Soom alsa kah fardi abnennaah siinik dumi maral takkeeni gidih Yallak meysita mara)183.
َودَلِيلُ الْحَجِّ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَلِلّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ ﴾[آل عمران: 97]. : Caji fardi kinniimih sumaqa :Yalli iyyeh faytole Rabbi :( Yalli leh Sinaamal Caji diyaaraanam dudda kahle  mari cine mari yukfureh Yalli gaddali Qaalamak mayatceega) aala qimraan :97 :
Nammey hattoh caddo :imaana :=الْمَرْتَبَةُ الثَّانِيَةُ: الإِيمَانُ
وَهُوَ: بِضْعٌ وَسَبْعُونَ شُعْبَةً، فَأَعْلاهَا قَوْلُ لا إلٰه إِلا اللهُ، وَأَدْنَاهَا إِمَاطَةُ الأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ، وَالْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنْ الإِيمَانِ.
Usug :70malcina taban kee tuh exxa yakke :iro raqtam Yalli inkittu itta maxco kinni, guba raqtam umaane gitak kalaanam kinni, Caya imaanak exxak teyna kinni.
وَأَرْكَانُهُ سِتَّةٌ: كما فى الحديث (أَنْ تُؤْمِنَ بِاللهِ، وَمَلائِكَتِهِ، وَكُتُبِهِ، وَرُسُلِهِ، وَالْيَوْمِ الآخِرِ، وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ).
Makaado kaak 6kinni : cadiisil elle yaninnal( Yallal taamineemi, Malaaikal taamineemi,Kitoobal taamineemi, Farmoytittel taamineemi, Kiyaamah ayrol taamineemi, kadaral(cukmil) taamineemi yamqay yaamay Yallak yani ittaama.
وَالدَّلِيلُ عَلَى هَذِهِ الأَرْكَانِ السِّتَةِ: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ﴾[البقرة: 177]
Tama 6 makaadok sumaq :Yallih maxco kinni( maqaane tafkuneenim ayro mawqa kee ayro kormal,maqaane kak yaanam Yallal taamineemi raq siinni kiyaamah ayrol taamineemi hinnay malaaika,kitooba ambiyal yaamineemi)albakara :177).
ودليل القدر: قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ ﴾[القمر: 49].
Yallih cukmik(kadar) sumaq :Yallih maxco :(ummaanim inkih ginneh kaah nuckumeemil ).axcih Yalli amri kak faytole Rabbi ummaan imih caddi kee caddo hee.
الْمَرْتَبَةُ الثَّالِثَةُ: الإِحْسَانُ
3sidoc hayto makaado : Icsaan kinni.
أركانه: وله رُكْنٌ وَاحِدٌ. كما فى الحديث: ( أَنْ تَعْبُدَ اللهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِن لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ ). وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ إِنَّ اللّـهَ مَعَ الّـَذِينَ اتَّقَواْ وَّالّـَذِينَ هُم مُّحْسِنُونَ ﴾[النحل: 128]. وقَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَتَوَكَّلْ عَلَى الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ * الَّذِي يَرَاكَ حِينَ تَقُومُ * وَتَقَلُّبَكَ فِي السَّاجِدِينَ * إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ﴾[الشعراء: 217 ـ 220]. وقَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَمَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِن قُرْآنٍ وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاَّ كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُوداً إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ﴾ [يونس: 61].
Rakiibo kaak : 1inkittu kinni Cadiisil elle yescessennal :(Yalla taqbudeemi kaa tableh innal kaa able wayta way usug koo yableh). Yallih maxcoy faytole( Yalli yanih isik meysiita mara kee meqe maray abto kak meqelluk). Annacli :128) amri kak faytole Rabbi iyyah :(wakali haysit nabna kee racmattale Rabbil koo salaatah soltah waqdi kee sujuuduh ob tah waqdi usug yaabbeh yaaxige Rabbi kinni).ashuqaraa :217-220). Iyyeh fayto le Rabbi(tuy abtaana matton tuy kawissaana matton kuraanak hinnay taamay abtaana matton tohul siinilluk eneh akke waytek tohuk addal gexsittaanah waqdi).yuunus 61).
وَالدَّلِيلُ مِنَ السُّنَّةِ: حَدِيثُ جِبْرِيلَ الْمَشْهُورُ: عَنْ عُمَرَ بنِ الْخَطَّابِ ـ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ ـ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ جُلُوسٌ عِنْدَ النَّبِيِّ ـ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ـ إِذْ طَلَعَ عَلَيْنَا رَجُلٌ، شَدِيدُ بَيَاضِ الثِّيَابِ، شَدِيدُ سَوَادِ الشَّعْرِ، لا يُرَى عَلَيْهِ أَثَرُ السَّفَرِ، وَلا يَعْرِفُهُ مِنَّا أَحَدٌ، فَجَلَسَ إِلَى النَّبِيِّ ـ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ـ فَأَسْنَدَ رُكْبَتَيْهِ إِلَى رُكْبَتَيْهِ، وَوَضَعَ كَفَّيْهِ عَلَى فَخِذَيْهِ، وَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ أَخْبِرْنِي عَنِ الإِسْلامِ فَقَالَ: ( أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لا إلٰه إِلا اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، وَتُقِيمَ الصَّلاةَ، وَتُؤْتِيَ الزَّكَاةَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ، وَتَحُجَّ الْبَيْتَ إِنْ اسْتَطَعْتَ إِلَيْهِ سَبِيلا ). قَالَ: صَدَقْتَ. فَعَجِبْنَا لَهُ يَسْأَلُهُ وَيُصَدِّقُهُ. قَالَ: أَخْبِرْنِي عَنِ الإِيمَانِ. قَالَ:(أَنْ تُؤْمِنَ بِاللهِ، وَمَلائِكَتِهِ، وَكُتُبِهِ، وَرُسُلِهِ، وَالْيَوْمِ الآخِرِ، وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ ). قَالَ: صَدَقْتَ. قَالَ: أَخْبِرْنِي عَنِ الإِحْسَانِ. قَالَ: ( أَنْ تَعْبُدَ اللهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ ). قَالَ: أَخْبِرْنِي عَنِ السَّاعَةِ. قَالَ: (مَا الْمَسْؤُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ ). قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ أَمَارَاتِهَا. قَالَ: ( أَنْ تَلِدَ الأَمَةُ رَبَّتَهَا، وَأَنْ تَرَى الْحُفَاةَ الْعُرَاةَ الْعَالَةَ رِعَاءَ الشَّاءِ يَتَطَاوَلُونَ فِي الْبُنْيَانِ ). قَالَ: فَمَضَى، فَلَبِثْنَا مَلِيَّا، فَقَالَ: ( يَا عُمَرُ أَتَدْرُونَ مَنِ السَّائِلِ؟ ). قُلْنَا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: ( هَذَا جِبْرِيلُ أَتَاكُمْ يُعَلِّمُكُمْ أَمْرَ دِينِكُم). (3)
Icsaanak sumaq cadiisil :Jibriil Cadiisiy mamaxxigik yani kinni.

 

    
Qumar(R.Q.)  iyyeh : nanu daffeynal anuk Yallih Farmoytih garil( S.Q.w.) ayrok teyna, nel yewqe num kaxxa Qidi luk kay Sari ,kaxxa Diti luk kay Dagorti , kaal matanbulla gexso numih Weelo, nek num kaa maaxiginna,Daffeyna Farmoyti ruugul abe(S.Q.w.) Gulub gulubul kaak eyseedda hee, Gaba namma Diiqarek amol kaak hayya hee, iyyeh : Macammadow yoh warisey islaamininna ? iyyeh Yallih Farmoyti(S.Q.w.) Sumaaqittaama Yallih inkittinaaneh Macammad farmoytiinoh, Solissaama Salaat, tattaceemi Dakaat( Zakaat) Xayyittaama Xayyi alsa, diyaartaama Makki Qari Dudda kah teellek. Nummasseh iyye.Cakkumu inne isih isserah isih nummaysa.iyyeh : yoh warisey imaaninna ? iyyeh : Taamineemi Yallal kay Malaa-ikal, kay kitoobal, kay Farmoytittel, illacaboh ayrol, taamineemi kay Cukmil Umaane kee maqaane kaak taniimil taamineemi, iyyeh nummasseh :iyyeh : yoh warisey icsaaninna ? iyyeh : kaa taqbudeemi kaa tableh innal atu kaa able wayta way usug koo yableh.iyyeh : yoh warisey Kiyaama takke ayro ? iyyeh : esseran num essera numuk edde mayaysa.iyyeh : yoh warisey astooti teetik ? iyyeh :Naqso isi amoyta xaltu wayta saaku, hinnay baxi ina amrisu waasaaku, tabalu wayta saaku ibqasuk Qasunuk Baacoytit wadar daanisak yen marih xaylo Qarwa xisnel anaakartu waytah  saaku.tohuk wadir gexeh, dagoom sugeeh,wohuk gamadal iyyeh : maay taaxige Qumaarow essero abtem kinni num ? exceh : yallaa kee farmoyta taaxige. Iyyeh : amah Jibriilik sukte,yemeeteh diini sin barsa gidih)) Muslim xaagoyse.


*الأَصْلُ الثَّالِثُ *
مَعْرِفَةُ نَبِيِّكُمْ مُحَمَّدٍ ـ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
وَهُوَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ بْنِ هَاشِمٍ، وَهَاشِمٌ مِنْ قُرَيْشٍ، وَقُرَيْشٌ مِنَ الْعَرَبِ، وَالْعَرَبُ مِنْ ذُرِّيَّةِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْخَلِيلِ عَلَيْهِ وَعَلَى نَبِيِّنَا أَفْضَلُ الصَّلاةِ وَالسَّلامِ، وَلَهُ مِنَ الِعُمُرِ ثَلاثٌ وَسِتُّونَ سَنَةً، مِنْهَا أَرْبَعُونَ قَبْلَ النُّبُوَّةِ، وَثَلاثٌ وَعِشْرُون َفى النبوة. نُبِّئَ ب﴿اقْرَأ﴾، وَأُرْسِلَ ب﴿الْمُدَّثِّرْ﴾، وَبَلَدُهُ مَكَّةُ.
3Sidic hayto makaado :Sinni nabi taaxigeenim kinni.Mucammad (s.q.w.)Usug Mucammad bnu Qabdillaah bnu Qabdulmuttalib bnu Haashim kurayshik yan kurayshi kaadu Qarabak yan Qarab kaadu Ismaaqil Ibraahim baxih oslek tan kaa kee ni Nabih amol inkih saalat kee nagayna tanay ;manol sugem63karma hinnay(liggida)40karma Qaran farmo kaal oobe kal sugeeh23karma Farriimimek gamadal suge.maysaxxaga Qimbo kaak (ikra)elle farriimimem (mouddassir) kinni kaak baaxo Makka kinni.
بَعَثَهُ اللهُ بِالنِّذَارَةِ عَنِ الشِّرْكِ، وَبالَدْعُوة إِلَى التَّوْحِيدِ، وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنذِرْ * وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ * وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ * وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ * وَلاَ تَمْنُن تَسْتَكْثِرُ * وَلِرَبِّكَ فَاصْبِرْ ﴾[المدثر: 1ـ7]. وَمَعْنَى: ﴿ قُمْ فَأَنذِرْ ﴾: يُنْذِرُ عَنِ الشِّرْكِ، وَيَدْعُو إِلَى التَّوْحِيدِ. ﴿ وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ ﴾: أَيْ: عَظِّمْهُ بِالتَّوْحِيدِ. ﴿ وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ ﴾: أَيْ: طَهِّرْ أَعْمَالَكَ عَنِ الشِّرْكِ. ﴿ وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ ﴾: الرُّجْزَ: الأَصْنَامُ، وَهَجْرُهَا: تَرْكُهَا، وَالْبَرَاءَةُ مِنْهَا وَأَهْلُهَا، أَخَذَ عَلَى هَذَا عَشْرَ سِنِينَ يَدْعُو إِلَى التَّوْحِيدِ، وَبَعْدَ الْعَشْرِ عُرِجَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ، وَفُرِضَتْ عَلَيْهِ الصَّلَواتُ الْخَمْسُ، وَصَلَّى فِي مَكَّةَ ثَلاثَ سِنِينَ، وَبَعْدَهَا أُمِرَ بالْهِجْرَةِ إِلَى الْمَدِينَةِ، وَالْهِجْرَةُ الانْتِقَالُ مِنْ بَلَدِ الشِّرْكِ إِلَى بَلَدِ الإِسْلامِ.
Yalli Mucammad ruubeh meysiisa gideh(shirkik)Yallal agleyta haanamak Tawciidi fanah seecisak tohuk sumaq faxxek(daliil)amri kak fayto le Rabbi iyyeh( yambududuw sol meysis(tama soolo daffeynak aban soolo hinna)seeco bagul gac iyyaanamakkal,Yalla eyneb kaa ceele sinnim kay fan baahaanamak, sara thaahirros ( taama Yallah ab,xaa kee caxxi qibaadak eddeer assamaggeh yaanam masuumutin(addunyal magxitin diinil agxit) tamahat koo eleeltaamal isbir galto kee cato inkih Yallak wagit).almuddassir :71.tamahal 10sanat sugeeh tohuuk gamadal Qaran guuru tekkeeh Yalli Salaat fardi kaal abeeh5koona wakti fardi kaal abeeh 3Sanat makkal kaa abeeh tohuuk gamadal guuroh Madiina fan haysite,Guuro kufri baaxok islaam baaxo fanabaanama.
وَالْهِجْرَةُ فَرِيضَةٌ عَلَى هَذِهِ الأُمَّةِ مِنْ بَلَدِ الشِّرْكِ إِلَى بلد الإِسْلامِ، وَهِيَ بَاقِيَةٌ إِلَى أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ، وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمْ قَالُواْ كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الأَرْضِ قَالْوَاْ أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُواْ فِيهَا فَأُوْلَـئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَآءتْ مَصِيراً * إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَآء وَالْوِلْدَانِ لاَ يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلاَ يَهْتَدُونَ سَبِيلاً * فَأُوْلَـئِكَ عَسَى اللّهُ أَن يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللّهُ عَفُوّاً غَفُوراً ﴾[النساء: 97ـ99]. وَقَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي وَاسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ ﴾[العنكبوت: 56].
Guuro fardi kinni mucammad ummatih amol kufri baaxook islaam baaxo fanah,kiyaama tikka tamfan, tohuk sumaq Yallih maxco kinni,faytole Rabbi iyyeh( Malaaika rooci kak tayyaaqe mari umaane bagul anuk keenik axcelon macabbagul sugten,axcelon sugneh boolale maray faxam agdube waah, keenik axcelon Yalli gene baaxo nabuk masuginnaa macah guurume waak sugteenih,tama geyti ken mayayyaaqa Gahannam gadda akkelon,gaceyni keenik yoomeh Gira maa ruftoleeh , boolale mara faxeemiy,Labahak sayyok urruk duudewaa mara guuro bica hinnay giti iggima, tamarah Yalli cabu waam digga Yalli tu tatur magoh yoysommeenim caba Rabbi kinni)annisaa :97-99)faytole Rabbi iyyeh( yinaqoosak yeemene maraw gine baaxo madagoh dibuk yoqbuda) alqankabuut :56).
قَالَ الْبُغَوِيُّ ـ رَحِمَهُ اللهُ ـ:نزلت هَذِهِ الآيَةِ فِي المُسْلِمِينَ الَّذِينَ بِمَكَّةَ ولَمْ يُهَاجِرُوا، نَادَاهُمُ اللهُ بِاسْمِ الإِيمَانِ.
Iyyeh Albughawiyyu Yalli kaah racmatuh ;tama aayat oobeh yeemene maray makki addal raaqeh iyyay guurume weehiyya Yilli keenih seeceh imaan migaaqal.
وَالدَّلِيلُ عَلَى الْهِجْرَةِ مِنَ السُّنَّةِ: قَوْلُهُ ـ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ـ: (لا تَنْقَطِعُ الْهِجْرَةُ حَتَّى تَنْقَطِعَ التَّوْبَةُ، وَلا تَنْقَطِعُ التَّوْبَةُ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَ). (4)
Guuro sumaq Cadiisik : iyyeh Yallih farmoyti (s.q.w.) :(guuro mataggiriqqa Tawbat iggiriqqa yam Tawbat maggiriqqa ayroyta ayro kormak bukkutam fanah). Tamannah iyyaanam yitoobokoy num kufri baaxo diini taagah cabaanam rabbatam waaso mali hinnay kiyaama korratam idya mali tama namma waqdi koros taamineh umeeni yaduureh Yalli moggola toowaqdih qabaabako kee adaadar.
فَلَمَّا اسْتَقَرَّ فِي الْمَدِينَةِ أُمِرَ بِبَقِيَّةِ شَرَائِعِ الإِسْلامِ، مِثلِ: الزَّكَاةِ، وَالصَّوْمِ، وَالْحَجِّ، وَالأَذَانِ، وَالْجِهَادِ، وَالأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَغَيْرِ ذَلِكَ مِنْ شَرَائِعِ الإِسْلامِ، أَخَذَ عَلَى هَذَا عَشْرَ سِنِينَ، وَتُوُفِّيَ ـ صَلواتُ اللهِ وَسَلامُهُ عَلَيْهِ ـ وَدِينُهُ بَاقٍ.
Madiinal arac xabba heek gamadal Yalli kaa amriseh raqte islaaminna xintok : Zakaatay, soomuuy , cajiiy , hinnay aazaanay, gihaaday maqaanel amrisaanah umaanek waasaanamaay, wohuuk kal tanim islaamininna xintok tamahal 10tabna sanat sugeeh tohuuk gamadal rabeh (s.q.w.)kay diini raaqeh.
وَهَذَا دِينُهُ، لا خَيْرَ إِلا دَلَّ الأُمَّةَ عَلَيْهِ، وَلا شَرَّ إِلا حَذَّرَهَا مِنْهُ، وَالْخَيْرُ الَّذِي دَلَّهَا عَلَيْهِ التَّوْحِيدُ، وَجَمِيعُ مَا يُحِبُّهُ اللهُ وَيَرْضَاهُ، وَالشَّرُ الَّذِي حَذَّرَهَا مِنْهُ الشِّرْكُ، وَجَمِيعُ مَا يَكْرَهُ اللهُ وَيَأْبَاهُ. بَعَثَهُ اللهُ إِلَى النَّاسِ كَافَّةً، وَافْتَرَضَ طَاعَتَهُ عَلَى جَمِيعِ الثَّقَلَيْنِ الْجِنِّ وَالإِنْسِ؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيع﴾[الأعراف: 158]. وَكَمَّلَ اللهُ بِهِ الدِّينَ؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِين﴾[المائدة: 3]. وَالدَّلِيلُ عَلَى مَوْتِهِ ـ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ـ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُم مَّيِّتُونَ * ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عِندَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ ﴾[الزمر: 30، 31].
Tah Mucammad diini, meqem maraaqinna neh yescesseh akke waytek,umaanek inkih nee meysiiseh,maqaaney yescesse Tawciidiy( Yallih inkittinaane kinni) inki gexook Yalli kicniih faxam kinni umaaney kak waaseeh meysiise Shirki( Yallat agleyta haanam kinni)inki gexook Yalli niqbaah raabite sinnim kinni. Yalli kaa farriimeh(s.q.w.) inkih tan gino fan, kaa oggolaanam aadam xaylo kee ginnil inkih fardi abe tohuk sumaaqah amri kak fayto le Rabbi iyyeh( ixxic sinaamey inkih sinfan Yalli yoo farriimeh)alaqraaf :158. Yalli kaal duuduse diini tohuk sumaq ; amri kak fayto le Rabbi iyyeh( asaaku diini siinih duuduseh inni maqaane siinih kibeh Islaamininna Diini xintoh siinih dooreh) almaaida :3). Rabeemih sumaq Yallih maxco kinni( atu rabetto usun rabelon, sarra kiyaama booxal Yallih foocal sitta abbixetton sittak waytaanamah)azzumur :30-31) :
وَالنَّاسُ إِذَا مَاتُواْ يُبْعَثُونَ؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ مِنْهَا خَلَقْنَاكُمْ وَفِيهَا نُعِيدُكُمْ وَمِنْهَا نُخْرِجُكُمْ تَارَةً أُخْرَى ﴾[طه: 55]. وقَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ وَاللَّهُ أَنبَتَكُم مِّنَ الأَرْضِ نَبَاتاً * ثُمَّ يُعِيدُكُمْ فِيهَا وَيُخْرِجُكُمْ إِخْرَاجاً ﴾[نوح: 17، 18].
Sinam rabtek gamadal ugtele tohuk sumaq Yallih maxco kinni( baaxok sin ginneeh teetil sin gacsenno teetik sin ugsenno)thaaha :55). Iyyeh fayto le Rabbi( Yalli sin gineh baaxok sin gaaxeh, xisem yaggileh burtaaba, sarra butaabem yaynuwweh yayyaaqeh)nuuc :17-18).
 وَبَعْدَ الْبَعْثِ مُحَاسَبُونَ وَمَجْزِيُّونَ بِأَعْمَالِهِمْ، وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ أَسَاؤُوا بِمَا عَمِلُوا وَيَجْزِيَ الَّذِينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى ﴾[النجم: 31].
Kubuuruk yewqeenii gamadal cisabaay galto kentaamal keenih akkele tohuk sumaq faxxek Yallih maxcoy faytole kinni :( Yallih imi 7malcina qaraanih addal tanim7malcina baaxoh addal tanim galataggidih umeena ummaanel meqe num maqaanel)annajmi :31). Yallih maqaane gannata umaane gira kinni girak Yalli nee catay gannatti mara naabay.
وَمَنْ كَذَّبَ بِالْبَعْثِ كَفَرَ، وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ زَعَمَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَن لَّن يُبْعَثُوا قُلْ بَلَى وَرَبِّي لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمَا عَمِلْتُمْ وَذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ ﴾[التغابن: 7].
Rabek gamadal mukta iyye num yukfureh tohuk sumaq faxxek Yallih maxcoy fayto le kinni :( yukfure mari yekkele rabeenik gamadal ugte woonu waanam ixxic wallaahi ugtettoonum digga tohuk gamadal xaagu geetton abteenimik toh Yallal xamcinih)attaghaabun :7). Tama tiyal mango mari gitak yewqeh,takkay immay Yalli leeh anuk kolle hee ina maxaxak numuh koo yayyaaqe boodol kudagar dudda luk koo heen, mannah takke Yalli kayyaaqe waam.
وَأَرْسَلَ اللهُ جَمِيعَ الرُّسُلِ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ رُّسُلاً مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ﴾[النساء: 165].
Yalli farmoytitte inkih farriimeh aydakumusak hinnay meysiisak, tohuk sumaq Yallih maxcoy faytole kinni( farmoytiitiy aydakymyssah meysissah geewayta gidih sinam geytiy Yallah warsitta farmo marih waytih ) annisaa :165
َوَأَّولُهُمْ نُوحٌ عَلَيْهِ السَّلامُ، وَآخِرُهُمْ مُحَمَّدٌ ـ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ـ وَهُوَ خَاتَمُ النَّبِيِّينَ؛ وَالدَّلِيلُ عَلَى أَنَّ أَوَّلَهُمْ نُوحٌ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِن بَعْدِهِ﴾[النساء: 165].
Naharsitti keenik Nuuc kinni(q.s.m)illacaboyti Mucammad kinni(s.w.m.) usug farmoytittek alifu kinni tohuk sumaq Yallih maxcoy fayto le kinni( Nanu kol oobisneh wacyi kah oobisnennah Nuucu fanah kaylakal tan ambiya fanah) annisaa :165.
وَكُلُّ أُمَّةٍ بَعَثَ اللهُ إِلَيْهِا رَسُولا مِنْ نُوحٍ إِلَى مُحَمَّدٍ ـ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ـ يَأْمُرُهُمْ بِعِبَادَةِ اللهِ وَحْدَهُ، وَيَنْهَاهُمْ عَنْ عِبَادَةِ الطَّاغُوتِ؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ﴾ [النحل: 36]. وَافْتَرَضَ اللهُ عَلَى جَمِيعِ الْعِبَادِ الْكُفْرَ بِالطَّاغُوتِ وَالإِيمَانَ بِاللهِ.

 

 

Ummaan ummat fan Yalli Farmoyta ruube  Nuucuk qimbissa hee Mummada fan( s.w.m.) Yallih qibaada Yalla caggaloysa axcuk yeemeete xaa kee caxxih qibaadak ken waasak yemeete, tohuk sumaq Yallih maxcoy fayto le kinni( nummaak rubneh ummaan ummatah farmoyta  Yalla uqbuda raqqateemih qibaadak eddeera) annacli :36. Yalli inkih tan naqoosal fardi abe dibuk is yaqbudeenim kaakkal tanim aqbude waanam.
قَالَ ابْنُ الْقَيِّمِ ـ رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَى: مَعْنَى الطَّاغُوتِ مَا تَجَاوَزَ بِهِ الْعَبْدُ حَدَّهُ مِنْ مَعْبُودٍ أَوْ مَتْبُوعٍ أَوْ مُطَاعٍ. وَالطَّوَاغِيتُ كَثِيرُونَ وَرُؤُوسُهُمْ خَمْسَةٌ: إِبْلِيسُ لَعَنَهُ اللهُ، وَمَنْ عُبِدَ وَهُوَ رَاضٍ، وَمَنْ دَعَا النَّاسَ إِلَى عِبَادَةِ نَفْسِهِ، وَمَنْ ادَّعَى شَيْئًا مِنْ عِلْمِ الْغَيْبِ، وَمَنْ حَكَمَ بِغَيْرِ مَا أَنْزَلَ اللهُ؛ وَالدَّلِيلُ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِن بِاللّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴾ [البقرة: 256]. وَهَذَا هُوَ مَعْنَى لا إلٰه إِلا اللهُ، وَفِي الْحَدِيثِ: ( رَأْسُ الأَمْرِ الإِسْلامِ، وَعَمُودُهُ الصَّلاةُ، وَذِرْوَةُ سَنَامِهِ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللهِ).
Iyyeh ibnul kayyim Yalli kaah racmatay :Thaaghuut iyyaanam Naqsi caddok elle tatreemi qibaadal katayyul oggolul. Thawaaghiit mangoh abbobti keenik konooyu(5) : inik hatti Sheetana Yalli k’aabaaraay,  usug kicinuk yaqbuden numu, yoqbuda iyyah seeca numu, qellittem aaxigeh iyya numu, Yalli oobise weemil yackume numu, tamahak sumaq faytole Rabbih maxco kinni( diinil dirkisaanam matan maqaane qaddowtek sarra hinnay baxxaqimtek sarra umaanek baxsimtek sarra maqaane Thaaghuut yaqbudem cineeh Yallal yeemenek nummaak yibbixeh Qoroy digga le aggiriqqe sinni Yalli yaabbeeh yaaxigeh)albakara :256).tamah teeti Yalli inkittuuy agle mali iyyaanamak maqna, Cadiis addal :( amo raqtam Islaaminna, Kadeddi kaak Salaata, Iro raaqa Barud Yallih taagah aban giclo).
وَاللهُ أَعْلَمُ. وَصَلَّى اللهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعلى آلٰه وَصَحْبِهِ وَسَلَّمَ.
Ixxiga Yallih imi. Salaat kee Nagayna Mucammadal tanay kaybuxah marih amol tanay kay wadaayih amol tanay.