ฟิดยะฮฺ

ฟิดยะฮฺ
(ค่าชดใช้จากการละเมิดข้อห้ามในหัจญ์)
[ ไทย ]

الفدية
[ باللغة التايلاندية ]

มุหัมมัด บิน อิบรอฮีม บิน อับดุลลอฮฺ อัต-ตุวัยญิรีย์
محمد بن إبراهيم بن عبدالله التويجري

แปลโดย: อัสรอน  นิยมเดชา
ترجمة: عصران    نئيوم ديشا

ตรวจทาน: ฟัยซอล  อับดุลฮาดี
مراجعة: فيصل   عبدالهادي

จากหนังสือ: มุคตะศ็อร อัล-ฟิกฮฺ อัล-อิสลามีย์
المصدر: كتاب مختصر الفقه الإسلامي

สำนักงานความร่วมมือเพื่อการเผยแพร่และสอนอิสลาม อัร-ร็อบวะฮฺ กรุงริยาด
المكتب التعاوني للدعوة وتوعية الجاليات بالربوة بمدينة الرياض
1429 – 2008

ฟิดยะฮฺ
(ค่าชดใช้จากการละเมิดข้อห้ามในหัจญ์)

ข้อห้ามสำหรับผู้ครองอิหฺรอมนั้นหากพิจารณาในส่วนของฟิดยะฮฺ อาจแบ่งได้ 4 ประเภท
    1. การกระทำที่ไม่ต้องจ่ายฟิดยะฮฺ : การสมรส
    2. การกระทำที่ต้องจ่ายฟิดยะฮฺขั้นหนัก : การมีเพศสัมพันธ์ระหว่างพิธีหัจญ์ก่อนการตะหัลลุลเบื้องต้น ซึ่งฟิดยะฮฺในกรณีนี้ก็คือ อูฐหนึ่งตัว
    3. การกระทำที่ต้องจ่ายฟิดยะฮฺเป็นสัตว์ หรือตัวเทียบปรับ : การฆ่าสัตว์บกที่รับประทานได้
    4. จ่ายฟิดยะฮฺเหมือนฟิดยะฮฺของผู้มีเหตุจำเป็น : การฝ่าฝืนข้อห้ามอื่นๆ เช่นโกนผม ใช้เครื่องหอม เป็นต้น

    ผู้ที่เจ็บป่วยหรือมีเหตุจำเป็นให้ต้องกระทำสิ่งต้องห้ามดังที่กล่าวมา (ยกเว้นการมีเพศสัมพันธ์) เช่น โกนผม หรือสวมใส่เสื้อผ้าที่เย็บเข้ารูป ก็อนุญาตให้กระทำได้ แต่จำเป็นต้องจ่ายฟิดยะฮฺของผู้มีเหตุจำเป็น

ฟิดยะฮฺผู้มีเหตุจำเป็น สามารถเลือกได้ระหว่าง 3 ประการดังต่อไปนี้
    1. ถือศีลอด 3 วัน
    2. หรือเลี้ยงอาหารผู้ยากไร้ 6 คน เป็นข้าวสาร หรืออินผลัม (ตามแต่อาหารหลักของแต่ละที่) คนละครึ่งศออฺ หรืออาจจะเลี้ยงอาหารคนละมื้อ ตามความเหมาะสมของแต่ละที่
    3.หรือเชือดแพะ
    อัลลอฮฺตะอาลา ตรัสว่า
(ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ)  
ความว่า "แล้วผู้ใดในหมู่พวกเจ้าป่วยลง หรือมีสิ่งที่ทำให้เขาเดือดร้อนบนศีรษะของเขา ก็ให้มีการชดเชย อันได้แก่การถือศีลอด การทำทาน หรือการเชือดสัตว์” (อัล-บะเกาะเราะฮฺ : 196)               

    การถือศีลอดสามารถกระทำที่ใดก็ได้ ส่วนการเลี้ยงอาหาร และการเชือดแพะนั้นให้ทำและแจกจ่ายแก่ผู้ยากไร้ชาวมักกะฮฺเท่านั้น

หุก่มของผู้ที่กระทำสิ่งต้องห้ามข้อใดข้อหนึ่งจากที่กล่าวมา
    ผู้ใดกระทำสิ่งต้องห้ามเหล่านี้ด้วยความไม่รู้ หลงลืม หรือเพราะถูกบังคับก็ไม่ถือว่าเป็นบาปแต่อย่างใด และไม่ต้องจ่ายฟิดยะฮฺ แต่จำเป็นต้องหยุดกระทำสิ่งต้องห้ามนั้นทันที
และถ้าผู้ใดกระทำโดยเจตนาเนื่องจากมีความจำเป็น ก็จำเป็นที่เขาต้องจ่ายฟิดยะฮฺแต่ไม่ถือว่าเป็นบาปแต่อย่างใด
    ส่วนผู้ใดเจตนากระทำโดยที่ไม่มีความจำเป็นใดๆ จำเป็นที่เขาต้องจ่ายฟิดยะฮฺ และถือว่าเป็นบาป

ฟิดยะฮฺของการฆ่าสัตว์บก
ผู้ใดเจตนาฆ่าสัตว์บกในขณะที่ครองอิหฺรอม : ถ้าหากสัตว์ที่เขาฆ่านั้นมีกำหนดเทียบปรับเป็นปศุสัตว์ก็ให้เขาเลือกระหว่างการจ่ายเป็นปศุสัตว์ตัวเทียบนั้นโดยให้เชือดและแจกจ่ายแก่ผู้ยากไร้ชาวมักกะฮฺ หรือตีราคาปศุสัตว์ตัวเทียบเป็นเงินแล้วนำเงินนั้นซื้ออาหารเลี้ยงผู้ยากไร้คนละครึ่งศออฺ หรือถือศีลอดแทนที่การเลี้ยงอาหารผู้ยากไร้ โดยให้ถือศีลอดหนึ่งวันต่อจำนวนผู้ยากไร้หนึ่งคน
แต่ถ้าหากไม่มีปศุสัตว์ตัวเทียบก็ให้ตีราคาสัตว์ที่ถูกฆ่านั้นเป็นเงิน และให้เลือกระหว่างเลี้ยงอาหารกับถือศีลอด
อัลลอฮฺตะอาลาตรัสว่า :
(ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ)
ความว่า "ผู้ศรัทธาทั้งหลาย จงอย่าฆ่าสัตว์ล่าในขณะที่พวกเจ้ากำลังครองอิหฺรอมอยู่ และผู้ใดในหมู่พวกเจ้าได้ฆ่ามันโดยเจตนาแล้วไซร้ การชดเชยก็คือ (ปศุสัตว์) ชนิดเดียวกับที่เขาฆ่า โดยผู้ที่ยุติธรรมสองคนในหมู่พวกเจ้าจะกระทำการชี้ขาดมัน ในฐานะเป็นสัตว์พลีที่ไปถึงอัล-กะอฺบะฮฺ หรือไม่ก็ให้มีการไถ่โทษ ด้วยการให้อาหารแก่บรรดาผู้ยากไร้ หรือถือศีลอดเทียบเท่ากับสิ่งนั้น (การให้อาหาร)" (อัล-มาอิดะฮฺ  : 95)

ฟิดยะฮฺสำหรับผู้ที่มีเพศสัมพันธ์ระหว่างยังประกอบพิธีหัจญ์หรืออุมเราะฮฺไม่เสร็จสิ้น
1. ฟิดยะฮฺสำหรับผู้ที่มีเพศสัมพันธ์ก่อนการตะหัลลุลเบื้องต้น คือ อูฐหนึ่งตัว ถ้าไม่สามารถหาได้ก็ให้ถือศีลอด 3 วันในช่วงหัจญ์และอีก 7 วันเมื่อกลับไปถึงภูมิลำเนาของตน แต่ถ้าการมีเพศสัมพันธ์เกิดขึ้นหลังตะหัลลุลเบื้องต้นก็ให้จ่ายเช่นเดียวกับฟิดยะฮฺผู้มีเหตุจำเป็น ซึ่งสตรีก็ให้ยึดหุก่มเช่นเดียวกันเว้นแต่ว่านางจะถูกบังคับให้กระทำ
2. ฟิดยะฮฺสำหรับผู้ที่มีเพศสัมพันธ์ระหว่างพิธีอุมเราะฮฺก่อนการเดินสะแอ หรือโกนศีรษะเหมือนกับกรณีของผู้มีเหตุจำเป็น

หุก่มการตัดโค่นต้นไม้และล่าสัตว์ในเขตหะร็อม
1. ไม่อนุญาตให้ตัดต้นไม้ต้นหญ้าในเขตหะร็อมมักกะฮฺนอกจากต้นอิซค็อรฺและสิ่งที่มนุษย์เพาะปลูก ไม่ว่าจะอยู่ในสภาพที่ครองอิหฺรอมหรือไม่ก็ตาม แต่ถ้าหากฝ่าฝืนก็ไม่ต้องจ่ายฟิดยะฮฺแต่อย่างใด และห้ามฆ่าสัตว์ในเขตหะร็อม หากฝ่าฝืนจำเป็นต้องจ่ายฟิดยะฮฺ
2. ไม่อนุญาตให้ล่าสัตว์หรือตัดต้นไม้ในเขตหะร็อมมะดีนะฮฺ หากฝ่าฝืนก็ไม่มีฟิดยะฮฺแต่อย่างใด แต่จะต้องถูกลงโทษตามแต่ผู้มีอำนาจจะเห็นควร และถือว่าเป็นบาป ส่วนพืชจำพวกหญ้านั้นอนุญาตให้นำไปใช้เป็นอาหารสัตว์ได้ตามแต่ความจำเป็น และไม่มีเขตหะร็อมอื่นใดในโลกนี้นอกเหนือจากทั้ง 2 หะร็อมนี้

เขตหะร็อมมะดีนะฮฺ
ทางทิศตะวันออก เริ่มจาก อัล-หัรฺเราะฮฺ อัล-ชัรฺกิยะฮฺ
ทางทิศตะวันตก เริ่มจาก อัล-หัรฺเราะฮฺ อัล-ฆ็อรฺบิยะฮฺ
ทางทิศเหนือ เริ่มจาก ภูเขาเษารฺ
ทางทิศใต้ เริ่มจาก ภูเขาอีรฺ โดยเชิงเขาทางตอนเหนือของเขาอีรฺคือวาดิลอะกีก

หุก่มของผู้ที่ฝ่าฝืนข้อห้ามมากกว่าหนึ่งครั้ง
    ผู้ที่ฝ่าฝืนข้อห้ามข้อใดข้อหนึ่ง และได้ฝ่าฝืนซ้ำข้อเดิมโดยที่ยังไม่ได้จ่ายฟิดยะฮสำหรับครั้งแรกก็ให้เขาจ่ายเพียงครั้งเดียว ต่างจากการล่าสัตว์ ส่วนผู้ที่ฝ่าฝืนข้อห้ามหลายๆประเภท เช่น โกนศีรษะ และใช้เครื่องหอม เช่นนั้นแล้วจำเป็นต้องจ่ายฟิดยะฮฺสำหรับแต่ละข้อเป็นกรณีๆไป
ไม่อนุญาตให้ทำการสมรสขณะที่ครองอิหฺรอม และถือเป็นโมฆะ แต่ไม่ต้องจ่ายฟิดยะฮฺแต่อย่างใด ส่วนการคืนดีของคู่หย่าร้างที่ยังไม่หย่าขาดนั้นถือว่าอนุญาตให้กระทำได้

ผู้ที่จำเป็นต้องเชือดฮัดย์(สัตว์เชือดสำหรับหัจญ์ประเภทตะมัตตุอฺและกิรอน)
    ผู้ที่จำเป็นต้องเชือดฮัดย์ คือ ผู้ที่ประกอบพิธีหัจญ์แบบตะมัตตุอฺ และกิรอนในกรณีที่ทั้งสองไม่ใช่ชาวมักกะฮฺ ซึ่งวาญิบให้เชือดแพะหนึ่งตัว หรือ 1/7 ส่วนของอูฐ หรือ 1/7 ส่วนของวัว ส่วนผู้ที่ไม่สามารถหาฮัดย์ได้ก็ให้ถือศีลอด 3 วันในช่วงหัจญ์ จะก่อนหรือหลังวันอะเราะฟะฮฺก็ได้โดยให้อยู่ภายในวันที่ 13 ซึ่งเช่นนี้ถือว่าดีที่สุด และให้ถืออีก 7 วันเมื่อกลับไปยังถิ่นฐานภูมิลำเนาของตน ส่วนผู้ที่ทำแบบอิฟรอดนั้นไม่ต้องเชือดฮัดย์
    อัลลอฮฺตะอาลาตรัสว่า :
(... ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ  ﰊ  ﰋ ﰌ  ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﰕ ﰖ ﰗ ﰘ ﰙ ﰚ ﰛ ﰜ ﰝ ﰞ ﰟ ﰠ ﰡ ﰢ ﰣ)  
ความว่า “ผู้ใดที่แสวงหาประโยชน์จนกระทั่งถึงเวลาหัจญ์ด้วยการทำอุมเราะฮฺ (ประกอบพิธีหัจญ์แบบตะมัตตุอฺ) แล้วก็ให้เชือดสัตว์พลีตามที่หาได้ ส่วนผู้ใดหาไม่ได้ก็ให้ถือศีลอดสามวันในระหว่างการทำหัจญ์ และอีกเจ็ดวันเมื่อพวกเจ้ากลับถึงบ้าน นั่นคือสิบวันเต็ม กรณีดังกล่าวนั้นสำหรับที่ครอบครัวของเขามิได้ประจำอยู่ที่มัสยิดหะรอม และพวกเจ้าจงยำเกรงอัลลอฮฺเถิด และพึงรู้ด้วยว่า แท้จริงอัลลอฮฺนั้นเป็นผู้ทรงลงโทษที่รุนแรง“ (อัล-บะเกาะเราะฮฺ : 196)

    การเชือดฮัดย์และการเลี้ยงอาหารนั้นจำเป็นต้องแจกจ่ายให้ผู้ยากไร้ในเขตหะร็อม ส่วนฟิดยะฮฺผู้มีเหตุจำเป็น ฟิดยะฮฺจากการสวมใส่เสื้อผ้า และดัมจากการมีอุปสรรคขวางกั้นให้จ่าย ณ สถานที่เกิดเหตุ ส่วนข้อปรับจากการล่าสัตว์ในเขตหะร็อมก็ให้แจกจ่ายแก่ผู้ยากไร้ในเขตหะร็อม ส่วนการถือศีลอดนั้นจะกระทำที่ใดก็ได้
    ฮัดย์ของผู้ครองอิหฺรอมแบบตะมัตตุอฺและแบบกิรอน สุนัตให้เก็บไว้ทานส่วนหนึ่ง ให้เป็นฮะดิยะฮฺ และแจกจ่ายแก่ผู้ยากไร้ในเขตหะร็อม
    ผู้ที่มีอุปสรรคกั้นขวางทำให้ไม่สามารถประกอบพิธีกรรมทั้งหมดให้เสร็จสิ้นได้จำเป็นต้องเชือดฮัดย์เท่าที่จะหาได้ ถ้าหากเขาไม่สามารถหาฮัดย์ได้ก็ถือว่าเขาสิ้นสุดจากการครองอิหฺรอมโดยที่ไม่จำเป็นต้องจ่ายสิ่งใดชดเชย

หุก่มของสัตว์บกที่มีปศุสัตว์ตัวเทียบกับที่ไม่มีตัวเทียบ
    1. สัตว์บกที่มีปศุสัตว์กำหนดไว้เป็นตัวเทียบ เช่น นกกระจอกเทศ ต้องจ่ายเป็นอูฐหนึ่งตัว ม้าลาย วัวป่า ต้องจ่ายเป็นวัวหนึ่งตัว ส่วนหมาในให้เทียบปรับเป็นแพะตัวผู้หนึ่งตัว กวางให้เทียบปรับเป็นแพะตัวเมียหนึ่งตัว กระต่ายให้เทียบปรับเป็นลูกแพะตัวเมียที่อายุยังไม่ครบ 2 ปี นกพิราบและสัตว์ที่ใกล้เคียงให้เทียบปรับเป็นแพะหนึ่งตัว ส่วนสัตว์ประเภทอื่นๆให้เลือกคนสองคนที่มีประสบการณ์และความเชี่ยวชาญมาเป็นทำหน้าที่ตัดสินว่าต้องเทียบปรับเป็นสัตว์ประเภทใด
    2. สัตว์บกที่ไม่มีปศุสัตว์ใดๆเป็นตัวเทียบ ให้เทียบราคาเป็นเงินแล้วซื้ออาหารแจกจ่ายผู้ยากไร้ โดยแจกให้คนละหนึ่งอุ้งมือ หรือถือศีลอดแทนที่

ประเภทของดัม(สัตว์เชือดต่างๆ ทั้งหมด)ในพิธีหัจญ์
    1. ดัมตะมัตตุอฺ และกิรอน ประเภทนี้ให้ผู้ประกอบพิธีหัจญ์รับประทานส่วนหนึ่ง และแจกจ่ายอีกส่วนหนึ่ง อีกส่วนที่เหลือให้เลี้ยงผู้ยากไร้
    2. ดัมฟิดยะฮฺ สำหรับผู้ที่ฝ่าฝืนข้อหนึ่งข้อใดจากข้อห้ามสำหรับผู้ครองอิหฺรอม เช่น โกนศีรษะ หรือสวมใส่เสื้อผ้าที่เย็บเข้ารูป เป็นต้น
    3. ดัมเทียบปรับ สำหรับผู้ที่ล่าสัตว์บกที่รับประทานได้
    4. ดัมผู้ที่มีอุปสรรคขวางกั้นทำให้ไม่สามารถประกอบพิธีให้เสร็จสิ้นทุกขั้นตอนได้ และไม่ได้ตั้งเงื่อนไขไว้ครั้งที่ทำการเนียต
    5. ดัมผู้ที่มีเพศสัมพันธ์ ในกรณีที่มีเพศสัมพันธ์ก่อนการตะหัลลุล
    ซึ่งดัมใน 4 กรณีสุดท้ายไม่อนุญาตให้ผู้จ่ายรับประทาน แต่ให้เชือดและแจกจ่ายแก่ผู้ยากไร้ในมักกะฮฺ

หุก่มการขนย้ายเนื้อออกนอกเขตหะร็อม
    สิ่งที่ผู้ประกอบพิธีหัจญ์เชือดนั้นมี 3 ประเภท
    1. ฮัดย์ตะมัตตุอฺ หรือกิรอน ให้เชือดในเขตหะร็อม ให้รับประทานส่วนหนึ่ง และแจกจ่ายให้ผู้ยากไร้ โดยสามารถขนย้ายออกไปนอกเขตหะร็อมได้
    2. สิ่งที่เชือดในเขตหะร็อมเพื่อเป็นการเทียบจ่ายเนื่องจากล่าสัตว์บก หรือเป็นฟิดยะฮฺของผู้ที่มีความจำเป็น หรือได้ฝ่าฝืนกระทำสิ่งต้องห้าม ทั้งหมดนี้ให้แจกจ่ายแก่ผู้ยากไร้ชาวมักกะฮฺโดยไม่เก็บไว้รับประทานเอง
    3. สิ่งที่เชือดนอกเขตหะร็อม เช่น ฮัดย์ผู้ที่มีอุปสรรคขวางกั้น หรือฟิดยะฮฺเทียบจ่ายเนื่องจากล่าสัตว์บก หรือในกรณีอื่นๆ ก็ให้แจกจ่าย ณ สถานที่เชือด แต่ก็อนุญาตให้ขนย้ายไปที่อื่น โดยต้องไม่เก็บไว้รับประทานเอง